Vuhumelerisi bya Olive Oil

© SA Olive

Tiko ra Afrika Dzonga ri humelerisa khwalithi yale henhla, kambe nhlayo yale hansi ya olive oil, leyinga ringanelangiki ku phakela xa nharhu eka swilaveko swa laha kaya. Kuriku Afrika Dzonga rikota ku xavisela matiko yale handle olive oil, ngopfu ngopfu matiko ya Afrika yotani hi Namibia (kwalomu ka 300 tonnes) na Botswana (200 tonnes), kambe na 50 tonnes kuya e UK (tinhlayo ta 2017).

Tindzhawu ta Vuhumelerisi ta Olive Oil

Kuya hi xiviko xa Hortgro, 2 849 ha wati olives tibyariwa laha Afrika Dzonga. Leswi swivula ku tlakuka hikwalomu ka 110% hi swibyariwa eka khume ra malembe kusukela hi 2008 loko ntsena 1 357 yibyariwile.Kukula lokukulu eka swibyariwa kuve e Cape Town, laha swibyariwa swintshwa swinga tlakuka hi 640% - kusuka eka 56 hectares hi 2012 kuya eka 414 hectares hi 2018.

Vuhumelerisi bya olive oil e Afrika Dzonga byi langute e Western Cape hi 93%, loko swifundzha swin’wani, e handle ka KwaZulu-Natal, swihoxe xandla exikarhi ka between 1% na 3% hi xin’we eka nhlanganelo wa vuhumelerisi bya Afrika Dzonga bya olive oil.

Hi 2018, akuri na kutlula 170 wa varimi vati olive e Afrika Dzonga. Kwalomu ka hafu wa vona awu rima ehansi ka 5 ha. Kuriku, 11 wa varimi lavakulu ava rima kutlula 50 hectares ha un’we. Varimi lava va humelerisa, hinhlanganelo, 44% wa swibyariwa swa Afrika Dzonga.

Ntshovelo wa olive e Afrika Dzonga wuhumelela exikarhi ka March na June/July. Mafurha ya kamiwa naswona hi tinhweti ta August/September ta lembe ra ntshovelo wa ti olive to tsakamamafurha yava kona.

Vuhumelerisi bya Misava Hinkwayo bya Olive Oil

Vahumelerisi nkulu va misava hinkwayo va olive oil i matiko lawa yangale Mediterranean nale Middle East. Exikarhi ka matiko lawa yanga eka top-ten kuna tiko ra Spain, Italy, Greece, Turkey, Syria, Tunisia, Morocco, Algeria na Portugal.

Vuhumelerisi bya misava hinkwayo bya olive oil byi pimanyetiwe ku hunguteka hi 5.5 % kuya eka 3.130 million wa ti tons eka nguva ya ntshovelo ya 2018/19, kuya hiva International Olive Council (IOC). Matiko lawa yanga vona ku hunguteka lokukulu ka kutlula 50% eka vuhumelerisi bya vona akuri tiko ra Tunisia na Argentina. Matiko yan’wana lawa yangava naku hunguteka swinene eka vuhumelerisi ku katsiwa Greece hi 35%, na Turkey hi 30%. E Italy, maxelo yo biha ya onhe kwalomu ka 25 million wa misinya, leswinga endla leswaku kuva na kuhunguteka ka 38% eka vuhumelerisi. Ehandle ka leswi, Italy rahari eka xiyimo xavumbirhi tani hi vahumelerisi va olive oil, kusungula Spain.

Tiko leri rhangaka emahlweni hiku xavisela matiko mambe olive oil i USA, leri xavisaka exikarhi ka 35% na 40% ya vuhumelerisi bya misava hinkwayo kuriku tiko rakona rina kutirhisa kale hansi swinene lokunga eka 1.3 litre/hi lembe. Vadyi lavakulu ngopfu i ma Greeks, 20 litres/hi munhu hi lembe, Spaniards 13 litres na ma Italians 11 litres.

Ku Tisiwa ka Olive Oil laha Tikweni

Kuya hi tinhlayo-nhlayo ta Hortgro, Afrika Dzonga ri xaviseriwe hi matiko yale handle kwalomu ka 6 900 tonnes ta olive oil hi 2017. Kwalomu ka 70% ayi huma e tikweni ra Spain na 19% kusuka e Italy. Leyi ayi huma e tikweni ra Argentina swilanguteka yiri eku tlakukeni kusuka hi 2015, kambe raha hoxa xandla eka 2% wa nhlayo wa olive oil leyi tisiwaka e Afrika Dzonga.

Translated by Ike Ngobeni