Swibyariwa swa ti mango ta Afrika Dzonga switala ku lulamisiwa swiva timango to omisiwa, atchar, na juzi. Yitlhela yi xavisiwa yikarhi yi tsakama kuya eka matiko mambe nati makete ta mihandzu yotsakama. Switirhisiwa swin’wana swa ti mango swikatsa kudyiwa yi gwitsirisiwile xikan’we na mihandzu yo omisiwa yitsemeleriwile kumbe ti roll ta mihandzu. Ti mango ti tirhisiwa ku endla ti juzic, purees, chutney, mihandzu yale swikoteleni na leyi tsemeleriweke, naswona yitirhisiwa eka ku baka xikan’we naleka ti ice cream nati sorbet.
Swiphemu swin’wani swa nsinya wa ti mango kufana na mahanti ya nsinya, matluka, mabilomu na timintsu switirhisiwa eka murhi wa Ayurvedic. Xikombiso, mabilomu ya mango ya virisiwa eka mati kutani ya tirhisiwa eka eczema na matluka ya mango ya katsiwa na black pepper kuva yitshungula nchuluko kumbe kuvava ka khwiri.
Leswi Endliwaka hi ti Mango
Ti mango ta furexe – tingava rihlaza kumbe ti vupfile- yinga dyiwa na munyu, juzi ya lime kumbe viriviri, eka salsa, ti saladi naswona switala ku katsiwa na nyama ya nguluve, hlampfi na huku.
Ti mango to omisiwa ti endliwa kusuka eka ti mango leti vupfeke. Muhandzu wa hlantswiwa, wu vandliwa, wutsemeleriwa kutani wu omisiwa. Aku cheriwi chukele, kambe sulphur dioxide yinga cheriwa tani hi nhlayiso. Ti rolls ta mango lowu omisiweke ti endliwa hi swalendzeni ka mango leswi tsemeleriwaka kutani swi omisiwa.
Ku endla atchar hi mango, swiphemu phemu leswi tsemeleriweke swa ti mango ta rihlaza swikatsiwa na viriviri, masala spice, garlic, tinyungu ta mustard na mafurha. Leswi switshikiwa switshama swinghenelelana loko swingase cheriwa e bodlheleni naswona ka endliwa mango chutney yi endliwa hikuva ku virisiwa mango, chukele, vinegar na swipayisisi eka jam yoka yinga vevukangi.
Nantswo wa mango wu endliwa kusuka eka makamba lawa ya vandliwaka naswona kungava na swin’wana leswi tirhisiwaka leswingariki na gluten swa kwalomu ka 10 - 50% ya flawuri eka ku baka. Mapa ya mango lawa ya vitaniwaka amchoor. Yi endliwa kusuka eka ti mango letinga vupfangiki naswona yi tirhisiwa tani hi xipayisisi swa mihandzu.
Juzi ya Mango
Tinxaka ta ti mango titele mapfipfi kumbe tiveveka kuva yi dyisiwa xisweswo naswona tinga tirhisiwa ku endla juzi ya mango. Juzi ya mango yi endliwa hi swalendzeni. Muhandzu loko wuvupfile wu kamiwa juzi kutani yi sefiwa kususiwa swin’wana swotiyela. Mati lawa ya sefiweke, juzi ya mihandzu yin’wana leyi katsakanyiweke, ti vitamin na nantswo swinga engeteleriwa.
Juzi ya mango leyi endliweke ya kufumetiwa naswona yikota kutshama kuringana 12 wa tinhweti, kambe swilo leswi swichavaka kuhisa kufana nati vitamin C na B swinga onhiwa eka maendlelo lawa ya pasteurisation.
Va South African Fruit Juice Association vahlohletela leswaku ku cheriwa ti preservatives leswingata engetelela kuva yitshama nkarhi woleha kuringana tinhweti tinharhu, kambe leyi yinga kamiwa ya furexe juzi (yingari nati preservatives) yiva kahle kuva yi nwiwa endzhaku ka ti awara timbirhi.
Organic juice hi leyi yinga endliwa kusuka eka mihandzu leyinga kurisiwa kunga tirhisiwangi swidlaya switsotswana naswona kungavi yi huma eka swibyariwa leswinga antswisiwa.
Tinyungu ta Mango
Tinyungu ta mango, leti tlhelaka titiveka tani hi gutli, tinga tirhisiwa eka swikongomelo swohambana hambana swa vutshunguri na switolwa leswi katsaka swotola nhlonge na misisi leswinga fuwa hi mafurha na mpfuxelelo.
Swi fuwile hiti vitamin (ngopfu ngopfu B12), ti minerali tofana na potassium, calcium, magnesium, iron, zinc, manganese, phosphorus, naswona tina 9 eka 10 wati amino acid ta nkoka. Swalendzeni ka nyungu ya mango swina mangiferin leyi tirhisiwaka ku lawula xiyimo xa blood sugar.
Tinyungu ta ti mango letinga se vupfaka hitona ta kahle kuti tirhisa hikuva tinga kandziwa kahle ku endla mukapu kumbe botere. Tinyungu ta ti mango ti tsindziyerile naswona titirhiseka kahle loko ti kandziwile tiri mapa.
Pfanganisa mapa lawa na coconut kumbe olive oil, uswiveka e dyambyini kuringana masiku yokarhi kutani uswitirhisa eka misisi kuva yi vangama kumbe ku lwisana na xikerefele nakuva misisi yihatlisa ku basa. Mapa lawa yanga katsakanyiwa na honey ku lwisana na nchuluko naswona kuvikiwa leswaku swi yisa ehansi nhlayo ya chukele engatini.
Tinyungu letinga vupfangiki titlhela ti tirhisiwa eka kusweka swakudya swa Indian. Xikombiso, kususiwa mahanti ya nyungu lawa yangana mapfipfi, nyungu leyinga endzeni yi swekiwa kutani tsemeleriwa, yi takingiwa ku nyunyeteriwa munyu wa ntima.
Mango Tani hi Mphamelo wa Swifuwo
Swalendzeni na makamba yati mango swinga tirhisiwa tani hi swakudya swa swifuwo. Makamba na swalendzeni swa lovekiwa naku omisiwa (kuya eka 10% yotsakama) kususa tannins loko kungase phameriwa swifuwo.
Eka vulavisisi byale Nigerian, swakudya leswi endliweke kusuka eka ti mango swisusiwa eka tinyungu ya ti mango. Tinyungu ta pfuriwa, kuhumesiwa swalendzeni, swi virisiwa kuringana 30 wa timinete kususa tannins kutani swinekiwa edyambyini loko swinga se kandziwa swikatsiwa kutani ku phameriwa tihuku. Vulavisisi byi vula leswaku kwalomu ka 60% wa swakudya swa mavele swinga teka vundzhawu bya swakudya swa mango eka mphakelo wa swakudya swa tihuku. Ku cinciwa ka swakudya swa mavele swivoniwe kuva swingari na nhlohletelo wo biha eka kukula na khwalithi ya nyama ya huku. Kudyiwa ka swakudya masiku hinkwawo na mphakelo wa swakudya swina xiave xale henhla eka makulelo loko kupimanyisiwa na swakudya swati mango. Tlhandla kambirhi, swakudya swa ti mango swina nhlayo yale henhla ya mafurha loko ku pimanyisiwa na swa mavele.
Mafurha ya Mango
Swalendzeni swa mango (kernel) swina 7 - 12% wa mafurha, lawa yanga fuwa hi stearic na oleic acids. Olein (kusuka eka oleic acid) yina ti emollient na stearin (kusuka eka stearic acid) swinga teka vundzhawu bya cocoa butter eka ti chocolate.
Tiva leswi:
Vuxokoxoko lebyi i byo dyondzisa ntsena naku lemukisa naswona byingaka byinga tekiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko lebyi abyi kongomisiwangi eka kuteka ndzhawu ya switsundzuxo swa vutshunguri kumbe vutshunguri lebyi phakeriwaka hi lavanga tokota eka swa vutshunguri.
Translatedb by Ike Ngobeni