Sebjalo sa ka Aforika Borwa sa manko se segolo se a diragatšwa go ba dimanko tše omišitšwego. atšha le matutu. Gape se rekišiwa bjalo ka se lego foreše bjalo ka diromelwantle le go rekiša mo dimarakeng tša mo nageng tša tšweletšo e foreše. Ditšhomišo tše dingwe tša dimanko di akaretša go lewa bjalo ka tše di kgahlišitšwego – o ripilwe goba ka dirolo tša dienywa. Dimanko gape di diragatšwa go ba matutu, ditšhohlo, ditšhatni, dienywa tša ka dikaneng, dienywa le go inelwa ka letswaing, gomme e šomišwa ka go apeya le ditšweletšo tša go paka gotee le go ba aesekerimi le matutu a a tšidifaditšwego.
Dikarolo tše dingwe tša mehlare ya manko bjalo ka kutu ya manko, matlakala le matšoba le medu di šomišwa mo dihlareng tša Ayurvedic. Mohlala, matšoba a manko a bidišitšwego a ka šomišetšwa sekgalaka gomme matlakala a manko a ka dirwa tšhohlo gotee le pepere ye ntsho di alafa mahloko a mpa le letšhololo.
Ditšweletšo tša Manko
Dimanko tše foreše - e ka ba tše tala goba tša dienywa tša go butšwa – di ka thakgalelwa ka letswai, matutu a kalaka goba lerole la pherefere, ka disalseng, disalateng, gomme gantšhi e hlakantšhiwa le nama ya kolobe, hlapi le kgogo.
Dimanko tše di omišitšwego di dirilwe go tšwa mankung ye e butšwitšego. Seenywa se a hlatšwa ka meetse, sa obolwa, sa ripiwa go ba dikarolwana tše di telele le go omišwa. Ga go oketšwe sukiri, eupša salfa taeoksaete e ka tsentšhwa bjalo ka sesomarelano. Dirolo tša manko tše di omišitšwego di dirwa go ba tšhohlo ya manko ye e phatlalatšwago ka bosesane le go oma.
Ka atšha ya manko, dikarolwana tša manko tše di tala di tswakiwa le pherefere, senoko sa masala, konofole, peo ya masetete le oli. Bjalo se se a leswa go tswakanya pele ge e tsentšhwa ka mabotlolong le tšhatni ya manku e dirilwego ka go bidiša manko, sukiri le diloki ka tlhomamo ye e koto ye e bjalo ka jamo.
Folouru ya manko e dirilwe go tšwa ka diobolong tša mo mabung le dintlha gomme e ka ba ye e senago gluten kemedi ya 10 - 50% ya folouru ya korong ka go paka. eorole la manko le lona le bitšwa amchoor. E dirilwe ka go tšwa dimenkung tša go omišwa tše di so butšwego gomme e šomi bjalo ka seloko sa boenywa.
Matutu a Manko
Mehuta ya dimanko ya ditlhale kudu goba go ba boleta kudu go ka lewa di le foreše di ka šomišwa go ba matutu a manko. Matutu a manko a diriwa go ba tšhohlo ya manko. Seenywa sa go butšwa se diriwa tšhohlo go ntšha matutu gomme ke gona ge se tla tlhohliwang go tloša dikarolwana tše kgolo. Meetse a tlhohlilwego, matutu a mangwe a dienywa go tšwa go tša go oketšwa, dibithamine le ditatso tsa tlhago di ka ba tša tlatšeletšwa.
Matutu a phuthetšwe ka go thibela tshenyego a bidišwa gomme a na le bophelo bja šelofo bjo bo fihlang dikgwedi tše 12, gomme phepo ye e lego ay go amega ka bolelong ye e bjalo ka bithamine C le bithamine B di ka ba tša senywa ka tshepedišo ya go bidiša.
South African Fruit Juice Association e kgothaletša gore diboloki di ka oketšwa ka matutung a tšidifaditšwego go atološa bophelo bja šelofo go flhla dikgweding tše tharo, gomme matutu a lego gona a fetšago go somolwa a sa le foreše (a se nago diboloki tše okeditšwego) maleba a swanetše go nwewa nakong ya diiri tše pedi.
Matutu a tlhago a beakantšwe go tšwa seenyweng se godilego ntle le tšhomišo ya dibolayasenyi gomme ga e a swanela go ntšhiwa go tšwa dibjalong tše di fetotšwego.
Ditlhaka tša Manko
Ditlhaka tša manko, di tsebjwa gape bjalo ka gutli, di ka šomišetšwa mehuta ye e fapanego ya dihlare le maikemišetšo a go akaretšwa bjalo ka ditlolo tša go nona ka oli ya letlalo le moriri.
E nnone ka dibithamine (kudukudu B12), diminerala bjalo ka potasiamo, kalsiamo magenesiamo, tshipi, senke, manganese, fosoforo, e bile e na le diesiti tša makhura tše 9 go tšwa go 10 tše di lego bohlokwa. Peo ya manko (ka gare ga ntlha) gape e na le sukiri ya tlhago ye e šomišwago go laola maemo a sukiri.
Ditlhaka tša dimanko tše sa butšwago ke tša maleba go šomišwa bjalo ka e ka bago ya šilwa go ba tšhohlo goba botoro. Dintlha tša dimanko tše di butšwitšego di tiile gomme di ka šomišwa fela ka popegong ya lerole.
Tswaka lerole goba tšhohlo ka khokhonate goba oli ya mohlware, go tiišwa letšatšing matšatši a mmalwa le go e šomiša mo moriring gore o phatsime goba go alafa sekerefo le go thunya hlogo. Popego ya lerole e ka tswakwa le todi ya dinose go alafa letšhololo gomme go bolelwa gore e fokotša maemo a madi a sukiri.
Ditlhaka tša sa so butšwego di ka šomišwa gape mo go apeyeng ga MaIntia. Mohlala, kgapetla ya ka ntle ya boboa e ka tlošwa, tlhaka e apeiwe gomme ya ripiwa dikarolwana tše di telele, ya gadikwa le go fafatšwa ka letswai le leso.
Dimanko tše e lego Dijo tša Diphoofolo
Ditlhaka tša manko le dithamane di ka šomišwa go fepa diphoofolo. Ditlhaka le dithamane di a inelwa le go omišwa (10%) go tloša dithenisi pele ge go fepšwa diphoofolo.
Patlišišong ya ka Nigeria, dijo tša dithamane tše bedišitšwego tša tlhaka ya manko di be di ntšhiwa go tšwa peong ya manko. Peo e be ya repiwa, dithamane di be di ntšhiwa, di bedišitšwego metsotso ye 30 go tloša dithenisi le go di omiša ka letšatši pele ga ge di tlišwa go kopanywa mabung gomme e le dijo tša dikgogo.
Patlišišo e bontšhitše gore go fitlha 60% ya bupi bja mmidi di ka fetolwa ka dijo tša manko thamane tše bidišitšwego e lego dijo tša mafelelo tša dikgogo. Go fetola bupi bja mmidi go ka ba le ditlamorago tše di sa lokago kgolong le boleng bja nama. Dijo tša letšatši le letšatši e lego dijo tša phetogo ya pholo ya godimo e be e na le tlhaka ya manko dijong. Godimo ga moo, dijo tša tlhaka ya manko di na le diteng tša makhura a godimo ge go bapišwa le bupi.
Oli ya Manko
Tlhaka ya manko (gare ga peo) e na le 7 – 12% ya oli, ye e humilego ka diesiti tša stearic le oleiki. Olein (go tšwa oling ya oleiki) e na le dithoto tša emollient le stearin (go tšwa go esiti ya stearic) e ka fetola botoro ya khoukhou go ba tšhokolete.
Kgopela o ele hloko:
Tshedimošo ke ya thuto le merero ya tshedimošetšo fela gomme ga e a swanela go tšewa bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošetšo ga e a ikemišetšwa go tloša keletšo ya kalafo ye e neelwago ke badiredi ba tlhokomelo ya bophelo.
Translated by Lawrence Ndou