Ke mefuta e mengata ta lamunu e bonolo e jetsweng Afrika Borwa. Di a rohanngwa di hlopha tse kabang tharo: mandarins, clementines, and satsumas. Mefuta ya dikgetho e etswa ke tlhokeho ya thekiso le tshwanelo ya mofuta maemong a tlhahiso polasing.
Dilamunu tsa Mandarin
Mandarins le tangerine di ya tshwana. Phapang ya lebitso le itshetleile sebakeng seo e tswang ho sona. Mandarin ke lamunu e bonolo mme e tswa Borwabophirima ba China, ha tangerine di hola Tangiers, toropong ya Morocco.
Mandarin, le ha hole jwalo ho dumelwa hore di theoha ho tswa lamunung e hlaha e holang leboya-botjhabela ba India dilemong tse 3000 tse fitileng. Ho tloha moo lamunu e entse tsela ya yona China, hoy a le Europe le Leboya Afrika.
Ka 2017, di-mandarin e ne ele lamunu bonolo e lenngweng ka ho fitisisa, e ne e ballwa ho 75% ya kakaretso ya tlhahiso. Mefuta e fapaneng ya mandarin e lenngwe, Nardorcott e ne e lenngwe ka ho fitisisa ka 37% dimeleng tsohle. Nova e ballwa ho 19% ha Tango e le 12% ya kakaretso e ka tlasa tlhahiso.
Nardocott e hotse hofeta dilemong tse mashome a mane tse fitileng hotswa ho Murcott e nyane seteisheneng sa diteko se Morocco. Balemi ba ile ba hlokomela hore dimela tse nyane di lahlehetse ke semelo sa peo ha sa fuwe modula. Mofuta ona o batleha haholo hobane hon ale bonnete bah ore ha dina peo, ka ho ja ho nang le boleng le tswekere e phahameng e kopaneng le tsatso e matla.
Mofuta ona o ka tlasa ditokelo tsa bahlahisi, le Nardorcott Protection Company Morocco managing cultivar rights, Northern Hemisphere le Citrogold Afrika Borwa e laola Southern Hemisphere. Tholwana ya Nardorcott e rekisitswa ka tlasa ClemenGold® brand. Tholwana e kotulwa mahareng Phupjane ho isa mahareng a Phato.
Nova ke lebastere le holanang kantle ho clementine mandarin le olando tangelo. E leka lekanya peo hot se senang yona mme e kotulwa ho tloha ka Motsheanong ho isa ka Phupjane.
Di-Clementine
Di-clementine di nahanwa di hotse kotsing ya lebastere le entsweng ka peo ya mandarin. Qalong, ho ne ho nahanwa hore phetoho ya yona e ile ya fumanwa ke barumuwa ba Mafora, Clément Rodier, tshimong ya dikgutsana Algeria. Empa ho bonahala ha diphuputso tse entsweng ka morao, di bolela hore lamunu ke letswallwa la Botjhabelo, jwalo ka ha e tsebahala ho Canton mandarin tse holang China.
Ka 2007, clementine o ile emela 17% ya kakaretso ya sebaka se oho lenngweng ho son aka tlasa lamunu a bonolo Afrika Borwa. Ho jetswe mefuta e fapaneng ya dimela, empa tlhahiso e ngata ke Nules, e ballwang ka hodimo ho 73% ya sebaka sa tlhahiso. Mofuta ona o ile wa fumanwa ka 1953 haufi le toropo ya Nules Spain. Tholwana e kotulwa ho tlowa ka Mmesa ho isa Phuptjhane.
Esbal, eo e neng e le mofuta wa bobedi ka ho tuma. E ballwa ho 7% ya temo.
Di-Satsuma
Satsumas e beha tholwana tse nyane ho isa ho tse itekanetseng tse bopeheileng jwalo ka lerumo le polata. Ka nako e nngwe di kganngwe hanyane, di nale peo e thata le dikarolwana tse etsa ho be bobebe ho e arola. Afrika Borwa di tsebahala e le di-naartjies.
Satsuma ho nahanwa hore di tswa China, empa le bitswa le tswa Borewa Bophirima ba Japan, moo di ileng tsa hatiswa pele dilemong tse 700 tse fitileng.
Ka 2017, satsuma e ne e ballwa ho 9% ya kakaretso sebaka se tlasa tlhahiso ya lamunu e bonolo. Ha lamunu ya mefuta e fapaneng e lenngwe, boholo bo lenngweng e ne e le Miho Wase. Mofuta ona o holang pele ho nako o ballwa ho 75% ya kakaretso ya sebaka se ka tlasa tlhahiso ka 2017. Mofuta o ileng wa hatiswa ka selemo sa bo 1960 o no hola Japan ho tswa ka Miyagawa Wase satsuma. Mofuta ona ha oka wa atleha thekisong Japan jwalo ka ha o entse Afrika Borwa.
Translated by Sebongile Sonopo
Lamunu e bonolo e e tswa ho karolo ya lamunu e amanang le lahlehelwang ke letlalo le mme e eboleha ha bonolo. Mandarins, clementines, satsum...