Oyili we Kalahari Melon

© SANBI
Oyili we Kalahari melon noma iCitrullus lanatus iphindze yatiwa ngekutsi yinhlanyelo ya oyili welihwabhu. Lamanye emagama/emabito alesitselo sesintfu sala Ningizimu Afrika kutsiwa yi karkoer, mankataan, tshamma, ootanga noma lihwabhu lesiganga. Sihlobo salelihwabhu, le Kalahari melon itfolwa lapho kome khona kakhulu esigodzini sase Kalahari yase ningizimu ne Afrika. Lesitselo sisetjentiswa ngema San (Bushmen) bantfu njengemtfombo wemanti, kanjalo njengekwekutsambisa kanye nekuvikela lilanga phindze idliwa tilwane tekufuywa kanye nemtingeli. Njengekudla kwemuntfu lokungumtfombo, letinhlanyelo tisetulu ngemaphrotheni (emaphesenti lamashumi lamatsatfu nesihlanu) phindze iyashisiswa noma iyadliwa, iyabondzwa, njengelipashi.
Lesitselo siyindingilizi (sikhula kakhulu) noma sisandingilizi (siyalungiselelwa) futsi siluhlata lohhwabile lonemalayini laluhlata lotopele.
Lenhlanyelo ikhokha oyili lonemandla lomtfubi, losetjentiswa kutintfo tekugcobisa emtimbeni, kukhulisa kukhula kwetinwele kanye nekuba sinongo ensipheni ebe tinhlanyelo letisiliwe tisebenta njengentfo leyakhiwe kutsi issue tinhlayiya letifile.
Oyili wenhlanyelo yeKalahari melon unetintfo letisesigabeni lesilinganako te omega lesitfupha bumcoka be esidi lenemafutsa (emaphesenti lamashumi lasitfupha nesiphohlongo) esihlahleni sembali yakusihlwa (emaphesenti lamashumi lasikhombisa nakubili), kuciniseka ngetintfo letishako, kubuyisa sikhumba lesingiso nekulwa nesicu/emalayini esikhumbeni. Ingu oyili wemntfwana lokahle futsi angasetjentiswa njenge oyili yekutfwala. Le oyili itsetfwe ngekubulala letinhlanyelo emuva kwekutomisa.
Lesihlahla lesihumako netimbali taso letimtfubi sikhula kahle esihlabatsini lesinentalo lephansi futsi asitsatseki ngesomiso kanye nekucina futsi singabamcoka njenge sihlahla sesibili lesinika kuvikela esihlabatsini kwentela kunciphisa kususeka kanye nekulahlekelwa ngemanti.

Inchazelo Yemutsi

Lwati lwalemfundvo kanye netidzingo telwati kuphela ngekutsi kungahle kungatsatfwa njengekucebisa ngekwemutsi. Lolwati alukahlelwa kutsi lumelele kucebisa ngekwemutsi noma kwelapha lokunikwa tati letibuke temphilo.

Translated by Phindile Malotana