Liplum Lelimunyu njengeSihlahla seMutsi

© Bernard Dupont
Liplumlelimunyu lelikhulu iXimemia caffra sihlahla lesincane nesitselo lesiluphuti-sabovu lesidliwako kanye naletinye tintfo tesintfu letisetjentiswako. Ivama kusetjentiswa njengesibuko lesivale engadzeni kwentela kukhanga tinyoni-letidla titselo kanye nemavivane, ingakhula ibemamitha lasitfupha kuya etulu nemagala lashwilene. Lesihlahla siphindze satiwe ngekutsi yiplum yesiganga noma iplum yengobiyane.
Le plumlemunyu ihluma etindzaweni letinetihlahla, endzaweni yetjani nasematjeni phindze ihlume emuhlweni. La Ningizimu Afrika letinhlobo letimbili tihluma etigodzini letise nyakatfo nasemkhatsini wase Limpopo (var.caffra) kanye nase Mphumalanga, Limpopo nase KwaZulu-Natali (var.natalensis).
Tincenye letiningi talesitjalo tiyasetjentiswa:
Lamanti laphuma kulamacembe asetjentiswa njengekugeza-emehlo, kwentela emadlala kanye nekususa umtimba lophila kulomunye. Emacembe layimphuphu asetjentiswa ekwelapheni kungatali kanye nemkhuhlane.
Lemphuphu yetimphandze isetjentiswa kusuphu nakubhiya njengentfo yekuvela kanye nekulapha tilondza, libe lipalishi lelentiwe ngaletimphandze lingasita kwelapha nawuvangatsi ufuna kuhlanta nawukhulelwe. Lesitselo lesimunyu sisetulu ngavithamini C(emaphesenthi lamashumi lamabili nesikhombisa), adliwa tinyoni, tilwane kanye nebantfu futsi singasetjentiswa ekwakheni bojamu. Lamantongomane angadliwa. Lesigodvo siyesindza futsi sisetjentiwa ekwenteni sibambo semathuluzi noma endzaweni yekwakha.
Lenhlanyelo/tindumbu tinekuphakama lokusetulu(emaphesenthi lamashumi lasitfupha-emashumi lasikhombisa) eoyili lengomi lebandzako-letsetfwe. Ivutsiwe ku esidi yemafutsa lamanti kakhulu futsi asetjentiswa njengemafutsa esibane, kutsambisa sikhumba setilwane kanye nekugcobisa tintsambo.
Ngenca yemafutsa ayo oyili we ximenia iphindze ilungele kusita ekugayeni kwekudla, inetintfo tekungagugi futsi iyatsandvwa ngalokubamanti kwayo. Isetjentiswa njenge oyili yemtimba netinwele, ivutsiwe nge esidi ye ximenynic lenetintfo letisita kuguga kwesikhumba. Sifundvo se esidi ye ximenynic ivete intfutfuko ekuhambiseni ingati. Kunyaka kwengati kwakhuliswa esicumbini sebesifazane lebebavolontiyile lebebanemilayini emitimbeni, kugcobisa emafutsa latwele 0.5% we esidi ye ximenynic.
Le ximenia ihluma malula kutinhlanyelo/tindumbu letinsha ku 5:1 inhlangano yesihlabatsi semanti Kanye nenhlanganhlangano yetitjalo letifile, tilwane kanye nekudla lokudzala lokungetwe emhlabatsini lokwenta titjalo kutsi tikhule. Iyasala-somiso, isemkhatsini ngesitfwatfwa futsi ingakhula ibengu 0.5m emnyakeni munye.

Inchazelo Yemutsi

Lwati lwalemfundvo kanye netidzingo telwati kuphela ngekutsi kungahle kungatsatfwa njengekucebisa ngekwemutsi. Lolwati alukahlelwa kutsi lumelele kucebisa ngekwemutsi noma kwelapha lokunikwa tati letibuke temphilo.

Translated by Phindile Malotana