Inhlaba ye Ferox

© Chris Daly
Kusukela etikhatsini takadzeni, tinhlaba tabhalwa kuma hieroglyphs ase Gibhithe kanye nasematjeni ekupendwa eSan ne Khoe iphindze inemlandvo wekusetjentiswa njengemitsi wesintfu. iAFrika inencumbi yetihlahla talomndeni longetulu kwemakhulu lamatsatfu nemashumi lasiphohlongo Inhlaba ye linneus lefutsi lenhlaba ye Ferox nguyona isetjentiswa kakhulu phindze ikhicitelwa kutsengiswa la Ningizimu Afrika.
iNhlaba ye ferox ihlukile kunhlaba ye vera (Inhlaba ye barbadensis). Ku ‘ferox’, lolokubabako lokuliphilisi kutfolwa ngaphansi kwesikhumba phindze kungasuswa malula kulolokungekhatsi kwelicembe. Ku ‘vera’ lolokuliphilisi kutfolwa kulolonkhe lelicembu futsi litsatfwa ngendlela yekwakhiwa. Le Nhlaba ye ferox itfolwe kutsi inemaphesenti lamashumi lamabili nesiphohlong lasesigabeni lesisetulu semaphilisi kanye nemashumi lamatsatfu nesiphohlongo lane amino acid lengetekile kune Nhlaba ye vera, umzala wayo wase Melika.
Ticu letimbili talesihlahla tiyasetjentiswa. Lolokusajusi kulapha tilondza ibe le lolokumhlophe (inceku lemunyu lemtfubi letfwele liphilisi) kutsiwa inekwekuhambisa kepha ingasita esifeni sematsambo. Lolokusajusi kukhutsata kuphilisa sikhumba emva kwekushiswa lilanga noma imisebe, ikhulula kuluma iphindze isite nawusutelwe tilwanyana phindze isetjentiswa kabanti kutintfo tekutakha ngemsebenti wayo wekutsambisa. Lokusajusi kuphindze kutfwele ema antioxidant, bovithamini (A,C kanye na B12) kanjalo ne bradykinase, le enzamu lelenciphisa kusha nayifakwa esikhunjeni. Iphindze isetjentiswe ekukhanyiseni sikhumba njengoba itfwala imelanin-lesesigabeni senhlanganisela.
Le oyili ikhicitwa ngekungeta emacembu enhlaba letsambisako ku oyili longaphansi lofana nenhlanyelo yeligilebisi noma oyili we alimondi lenongotelako, lemphuphu isetjentiswa emitsini bese lelicembe lelisha lingafaka linjalo esikhunjeni kwentela kususa kushiswa lilanga.
Inhlaba ye ferox ikhula kahle kunhlanyelo, kepha kusakatwa nasetijutjiwe ngukona kwatiwa kakhulu. Tihlahla letincane tiphindze tihlanyelwe emva kweminyaka lemibili bese emacembe ayavunwa emva kweminyaka lesihlanu. Lesihlahla sikhula ngebuhlanya etindzaweni letivulekile, kusuka ningizimunyakatfo yeKapa kuya eMkhatsini we KwaZulu-Natal kepha iNhlaba ye ferox leseceleni kwelidolobha leliseNingizimu ye Kapa ye Albertinia tivunwa kusuka kutotimbili letihlahla letijutjiwe.
Emahekitha langaba mashumi lasihlanu eNhlaba ye vera (Aloe barbadensis) ihlanyelwa epulazini lelisesifundzeni lesise Limpopo ibe iNhlaba ye ferox ivunwa kakhulu balimi labase Ningizimu kanye ne Nyakatfo yase Kapa.

Inchazelo Yemutsi

Lwati lwalemfundvo kanye netidzingo telwati kuphela ngekutsi kungahle kungatsatfwa njengekucebisa ngekwemutsi. Lolwati alukahlelwa kutsi lumelele kucebisa ngekwemutsi noma kwelapha lokunikwa tati letibuke temphilo.

Translated by Phindile Malotana