Mathata a go Tswadiša Dikolobe

© Dr Jim Robinson
Mo dintlong tše nnyane tša dikolobe tša theko ya ka fase go swana le dintlo tša maitirelo le furu theko ya fase, go na le bothata bja motheo; Ga go na dikolobe tše lakanego tša go rekišwa. Se se ra gore ga go na dikolobe tše lekanego le nama go ba le poelo.
Go na le mabaka ao a fapanego eupša gantši di hlotšwe ke mathata a tswalo. E ka ba gore mohlape wa dikolobe o be o se botse goba lenaneo la tswadišo ga le a tšweledišwa goba ga se la latelwa. Ka mahlatse, dipolase tše nnyane tša dikolobe di ka kaonafatša tšweletšo ya dikolobe mo Afrika Borwa.

Tokelo ya go hwetša dikolobe

Mo mengwageng ye lekgolo e fetilego, dikolobe tše nanyago meela tša lebaka le letelele, tše šweu, tša go gola di ile tša rekwa go tšwa dinageng tša ka ntle ke batswadiši ba Afrika Borwa gomme tswalo ya dikolobe tše e phatlalala mo selegae. Se se okeditše bokgoni bja kgwebo ya mehlape go hlabolla mo mabakeng ao a sego molaong, eupša se se nyaka hlokomelo le taolo.
Ge e le gore go na le batšweletši ba kgwebo ya nama ya kolobe bao ba na lego mašalela a dikolobe tše hlabilwego, se se tla dira mohlabe wo botse wa ditlamo tša tswadišo ya dikolobe. Dikolobe di na le dikokwana tša leabela tšeo di tla go tlišago boleng bja mohlape gomme e tla ba le theko ya tlase go feta diphoofolo tša tswadišo tše kgethilwego.
Tswadišo ya maitirelo (AI) ke tsela ya ka pela le ye bolokegilego ya go kaonafatša maemo a diphedi tša tswadišo. Tsela ye e na le maano a mantši, bokgoni le ditshenyagalelo tša go feta mohlape wa go tšweletša ditlakala ka fase ga o tee ka beke, se ke ka fase ga dikolobe tše 25.
Ka molao motho ga a swanela go reka kolobe efe goba efe yeo a sa tsebego selo ka yoba“ efoga diokšene le dikolobe tša go kgahliša kudu - ka ge se se ka oketša kotsi ya go reka dikolobe tša go ba le malwetši a diphoofolo tše di fokolago. Bolela le mochnišene wa gago wa tša maphelo a diphoofolo moo lefelong leo go hwetša tshedimošo ka ga thibelo ya malwetši.

Kgetha dikolobe tša tswadišo tše tshadi

Mošomo wa kolobe ye tshadi ke go tšweletša dikolobe tše phetšego gabotse, tše golago gabotse, gabedi ka ngwaga. Palo ye kgolo ya bana ba dikolobe tše phelago e na mohola go molemi wa dikolobe ge e le gore mme wa tšona o kgona go di fepa le go di hlokomela go fihla mengwaga ya tomollo.
Gilts (dikolobe tše tshadi tše sa amanego) gomme dikolobe tše tshadi di ka kgethwa go tšwa go mohlape wa gae goba mohlape wa moagišane (go dikolobe tše di se nago malwetši), ge e le gore go šomišwa fela dikolobe tše tshadi tša go tšwa go bomme ba botse.

Go kgethela kolobe ye tona

Motšweletši o swanetše go boloka tšhelete go dikolobe tše tona tše botse. Abelana ya dikolobe tše tona e feletša ka go phatlalala ga malwetši a thobalano magareng ga mphlape wa dikolobe. Kolobe ye tona e ka abelanwa magareng ga balemi ge e le gore melao e a latelwa:
Kolobe ye tona e swanetše go tšwa mohlape wa kgauswi ya go ba le maemo a poloko ya diphedi ya go swana le bohlatse bja katlego ya namelano/amano.
Kolobe ye tona ga e a swanela go amana le ye nngwe ya tše tshadi tšeo e di hlankelwago gomme e swanetše go tlošwa ya išwa lefelong le lengwe ka morago ga mengwaga ye mebedi go efoga kopanyo ya tswadišo.
Go swanetše go be le kolobe ye tona ya dikolobe tše tshadi tše 12 go ya go 16 ga e a swanela go hlankala go fetiša ga raro mo bekeng.

Leboo la tšweletšo ya dikolobe

Go na le palo ye bonolo ya go tswadiša dikolobe yeo e ka šomišwago go ela tšweletšo ye rulagantšwego le maemo.
Dikolobe tše tshadi di tla ge di le mo phišong ka leboo la dibeke tše tharo. Di tla tšwela pele go ineela go kolobe ye tona matšatši a mabedi goba a mararo, moo e swanetšego go kopanyowa le ye tona gararo ka tsenwatsenwa ye diiri tše 12 go 24. Tloša kolobe ye tona go tše tshadi magareng ga ditirelo gomme o dire bonnete bja gore ga e tshwenywe ge e le magareng ga tiro, e ka tšea metsotso ye lesome goba ye lesomepedi tlhano.
Ge e le gore kolobe ye tona e tla e le gare phišo matšatšing a 18 go fihla go 22 ka morago ga go hlankalwa se se ra gore tswadišo sa ya direga gomme e swanetše go hlankala gape, ge go kganagala ke kolobe ye nngwe ge e le gona.
Ge e le gore go namelana go ile gwa atlega kolobe ye tshadi e tla ima, matšatši a 114 go ya go 116 (dibeke tše 15 le matšatšing a mararo). Kolobe ye tshadi e ka šomiša nako ya yona go dikampa tša go bulega le dikolobe tše dingwe tše imilego go fihla ka beke pele go pelego.
Matšatši a mmalwa pele ga pelego kolobe e swanetše go išwa lefelong la tšhireletšo fao go na lego malao a mantši - pine shavings, dihlaka tša korong, lefela, bjang bja furu goba mašaledi a sethokgwa. E tla tšea nako go dira ya mohuta ya segola, ye ke selo se botse ka gore e tla netefatša pelego ya tlhago le tšweletšo ya maswi.
Kgonthiša gore go tloša se sengwe le se sengwe seo se lego bogale goba dilo tše di senyegilego gomme e be o hlola sekgoba se bolokegilego – legora la go tiila leo le tlhomilwego ka mokgwa wa tšhireletše ka disentimetara tše ka bago 20 go tloga go lebato le leboto le tla thibela go pšhatlega.

Go boloka dipego mo polaseng ya dikolobe

Ngwala matšatšikgwedi ka moka a bohlokwa le ditiragalo tša dikolobe tša gago, tswadišo ya tšona le dijo. Se se swanetše go akaretša:
Nomoro ya kolobe ye tshadi (goba leina la yona), kolobe ye tona yeo e hlankalago, matšatši a yona a phišo, letšatši le hutšwago la pelego le letšatši la nnete.
Gatiša dintlha ka moka tša palo ya kolobe. Se se swanetše go akaretša nomoro ya bana ba dikolobe bao ba belegwego ba phela le ba hlokofetše ka matswalo. Gape, o gatiše palo ya bana ba dikobe bao ba hlokofalago nakong ya go nyanya. Gape, tokumente letšatši la tomollo (ka tlwaelo ka dibeke tše 4 go ya go 6) le palomoka ya dikolbe tše godišitšwego ke mme wa tšona.
Go bohlokwa kudu go ngwala ka ga ditshepedišo tše di dirilwego mo nakong ya go nyanya g. Se se swanetše go akaretša le tšhwaana ya iron go thibela anaemia mo matšatšing a 3 go ya go 6, go hlaola dikolobe/glits tše kaone (dikolobe tše tshadi tše di tla tswadišwago), laola kalafo le ditlhabelo, go hlana tsebe ka sedirišwa sa nnete ka tsela ya go bala le go kgomaretše ka ngwadišitšwego ya tattoo. Go ngwala dikolobe ke senyakwa se molaong - bona karolo ka ga taolo ya dikolobe.

Translated by Lebogang Sewela