Malwetši a Šoro ka Dikolobeng

Go na le malwetši a mantšhi le diphelakadingwe tšeo di amago dikolobe, a mangwe a šoro kudu go feta a mangwe. A mangwe a fetelela go ya bothang, a mangwe a phatlalatšwa ka diphoofolo tše dingwe le dinonyana, a mangwe a kae goba kae ka mehuta ya go swana.
Go na le mohola gore motšweletši wa mehlape ye mennyane ya dikolobe go kgona go lemoga go ba gona ga malwetši ao a ka senyago kudu le diphetetšo tša go fetelela. Go bohlokwa go tseba gore ke kae moo o ka nyakang thušo ya seprofešenale le go kgona go hlaloša gore dika tše difego tše di bontšhitšwego ke seruiwa goba seo se sa lokago se se ka bonwago phoofolong yeo e hwilego.
Taodišwana ye e tla šoma ka dika tše dingwe tšeo di tla bontšhago ke diphoofolo tše di lwalago, mola di sa phela le tšeo di swanetšego go begwa go mohlankedi wa diphoofolo wa naga wa kgauswi le wena.

Phišo wa Dikolobe Ke Eng?

©National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID)

Ditšhwaetšo tša diphetetšo tše pedi tša go swana ke Phišo ya Dikolobe ya Aforika (ASF) le Phišo ya Dikolobe ya kua Yuropa. Phišo ya Dikolobe ya kua Yuropa gape e tsebja bjalo ka Phišo ya Dikolobe ya Bogologolo (CSF) goba bjalo ka Kholera ya Kolobe ya Lešoka ka Amerika.
Malwetši a Dikolobe a Phišo ke a sehlopha sa diphišo tša bolwetši bja dikolobe (diphišo tša go amana le maswao a mpshikela le go tšwa madi) tšeo di akaretšago malwetši a ditšhwaetšo tša Ebola le Marburg le ditšhwaetšo tše dingwe tša go swana le tša batho. Diphišo tše ka moka di na le seswantšho sa kalafo: di phatlalala ka lebelo kudu, e nyakile e ba se sengwe le se sengwe seo le yo mongwe le yo mongwe o ikgokaganyago o a fetetšwego le go ba le phesente ya godimo ya batšwasehlabelo.

Dika tša Phišo wa Dikolobe

Bobedi ASF le CSF di latela paterone ye tee. Dika di akaretša phišo ya godimo le go tšwa madi ka fase ga letlalo le go ya ka dithong tše bohlokwa, bohlatse bja bohloko bjo bo latelwago ke go phuhlama le lehu mo matšatšing a mabedi. Ditoto di dula di na le pheteletšo mo dibekeng.
Dikolobe tša lešoka ka mafelong a a tšhilafetšego di ka rwala tšhwaetšo ya ASF lebaka le letelele gomme ya phatlalatša dikgofa tše bonolo, tšeo di šomago bjalo ka diphetetša. Batho ga ba sware ASF goba CSF.
Molemirui wa dikolobe o tla lemoša ke phatlalalo ya potlako ya mahu ka mohlapeng, gantšhi ka morago ga tsebišo ye mpsha, goba ge go na le dikolobe tša lešoka tše di tsebegago ka lefelong le le fetetšego, kudukudu ka Profenseng ya Limpopo, dikarolo tša Mpumalanga le ntlheng ya leboa la KwaZulu-Natala ka Aforika Borwa
ASF e phatlaletše kudu ka Bogareng le Bodikela bja Aforika gomme e phatlaletše bontšhing bja Yuropa le bjale gape le Asia. CSF e be e le gona bjalo ka bolwetši bjo bo sa tlwaelegago mo mengwageng ye mmalwa ye e fetilego ka Kapa Bohlabela gomme mafelelong bo be ba fedišwa ka theko ya godimo kudu.

Bolwetši bja Maoto le Molomo ke Eng?

Bolwetši bja Maoto le Molomo (FMD) ke twatši ya go fetelela ka lebelo yeo molemirui yo mongwe le yo mongwe wa dikolobe a kwago ka ga yona a bago le letšhogo. Kotsi ye e tlaleleditšego ya balemirui ke gore e ama mehutahuta ya diphoofolo, go akaretšwa diphedi tša dikgama le dinare, diotli tša ka gae (dikgomo, dipudi, dinku) le dikolobe. Gape e gona ka mafelong a ka ntle kudu a diretšwego mellwane kgauswi le sekhutlo sa leboa-bohlaba bja Phaka ya Bosetšhaba ya Kruger.

Bolwetši bja Maoto la Molomo ka Dikolobeng

©Diseases of Swine 8th edition

Dikolobe di angwa kudu ke FMD. Bolwetši bjo bo ka hlola mahu a boima ka bafseng bja dikolobjana. Dikolobe tše kgolwana tše di phologago, di šoma bjalo ka baphatlalatši bja tšhwaetšo gomme di ntšhe dimilione tša ditšhawetšo bja baerase dikgwedi. Bolwetši ka diotling tše dikgolwane ga se gantšhi di hlolago mahu ka ntle le dikolobeng tše di nnyane kudu.
Dika tše dikgolo tša bolwetši bja maoto le molomo ke pišo – di bonalago ka tahlegelo ya kganyogo ya dijo le maphone ka molomong le dikhupetšong tša melomo, seo se dirago gore go be boima go ja dijo. Go swana le maphone di ka diragala ka mollwaneng wa godimo wa tlhako, se se dirago gore go sepela go be bohloko. Gantšhi e latela gore khupetšo ye e tiilego ya leoto e tla wa, e tlogele go bogare bja thako bjo bo bonolo bo hlageletše; gape e lego bogole bjo go sepela.
Kgobalo ye e dirwago ke FMD ke ya ditšhelete: tšweletšo e angwa kudu ke tahlegelo ya kgolo ya diphoofolo, phokotšo ya maswi, mahu a diphoofolo le dinako tše ditelele tša thibelo ya thomelontle e bewa mo tšweletšong ka moka ye e tšhilafaditšwego, le ge e ka ba dienywa le merogo.

Kgoboketšo ya Malwetši a Go Nona, Pelego le Go Hema (PRRS)

Ka ntle le Mpshikela wa Dikolobe wa Aforika (ASF), Mpshikela wa Dikolobe wa Tlwaelo (CSF) le mpshikela wa maoto le molomo, gape go na le kgoboketšo ya malwetši a go ona, pelego le go hema (PRRS) - ‘bolwetši bja tsebe ye botala bja elratadima’. Bolwetši bjo bo sa tlwaelegago bo fedišitšwe ka Aforika Borwa makga a mmalwa go tloga ka 2007 gomme bo ka boa. Dika tše kgolo tša PRRS ke tahlegelo ya mpa, nyumonia le phišo ye kgolo. Ga se ye kotsi kudu go hlola lehu bjalo ka ASF.

Kalafo ya Malwetši a Dikolobe

Ga go na kalafi ya go swana le dibolaya kokwanahloko ya bolwetši bja tšhwaetšo ye. Bobedi ke ‘malwetši a laolwago’ go ya ka Molao wa Maphelo a Diphoofolo. Se se ra gore pelaelo ye nngwe le ye nngwe ya go wa ga bolwetši e swanetše go begwa go Ngaka ya Diphoofolo ya Naga gomme magato a taolo a tla ba ka diatleng tša Mmušo ka pela ge bolwetši bo tiišeditšwe.
Ga go na moento wa ASF, gomme ga gona le wo tee o beakantšwego mo lebakeng le. Le ge e legore meento ye botse e ka tlogela diphoofolo tše di phelago ka tšhwaetšo ka ntle le go bontšha dika. Go abelana ka nako ga tšhwaetšo ya ASF e ka thoma go wa ga bolwetše go gongwe

Meento ye e lego gona ya FMD gomme gantšhi e šomišwa mmogo le tswalelelo lefelong le le thibetšego ka lefelong le le tšhilafaditšwego. Ge go hlokagala, mmušo o ka bolaya diphoofolo ka moka mo lefelong le tše di hlakanego le diphoofolo tše di tšhilafaditšwego gomme ba senya ditopo ka ge e le tsela e tee fela ye e šomago gabotse ya go fediša tšhwaetšo ye.
Ela hloko:
Tshedimošo ye ke ya thuto le tshedimošo fela gomme ga e a swanela go hlathollwa bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga e ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo goba kalafo ye e filwego ke ngaka ya diphoofolo ya gago.

Translated by Lawrence Ndou