Litchi goba lychee bjalo ka ge e bitšwago (Litchi chinensis) e tšwa go dilete tšathokomolatšatši a leboabohlabela bja China gomme di bjetšwe go tloga fao ka ngwaga wa 2000 A.D. Dienywa di gola ka dihlopha tša go phatlalala, mehlare ya go nyanya yeo e golago ka botelele bja go lekana 9 go fihla ka 30 m. Mehlare e na le sebopego sa nkgokolo ka godimo ebile e bolegile.
Dienywa di na le mmala o hubedu, pinki ya go ba le sootho ge di butšitše goba, le sebopego sa Oval, sa nkgokolo ya go swana le pelo. Dienywa tša Litci di bitšwa drupes. Letlalo le bose, la mohlodi o bose le mokgopa wa gona o khupeditšwe eupša o hlobega gabonolo, letlalo la gona le tile ebile le makgwakgwa. Peu ya litchi e na le go ba le sebopego sa Oval goba shrivelled le sebopego sa leleme la kgogo.
Litchi e amana le rambutan le longan, dienywa tše pedi tša mokgopa wa go swana, di tumile kua Asia. Rambutan e khupeditše ka mootlwa wo hubedu, e na le tatso ya lebebe ya go tanta, mola longan (‘seenywa sa mahlo a kgodumodumo’) e na le letlalo le boreledi la mmala wo sootho le tatso ya tart.
Bolemi bja Litchi.
China ke motšweletši wo mogolo wa lefase wa litchis, mola Afrika Borwa ke ye nnyane eupša ke motšweletši wo bohlokwa kudu ya seripagarekgokolo. Intasteri ya Afrika Borwa ya litchi e theilwe godimo ga dikhalthiba tše mmalwa tšeo di lebeletšego kudu poelo ye nnyane - go tloga bogareng bja Oktoboro go fihla ka Feperware – e be e fela ka Desemere.
Mehlare ya Litchi ke ye koto, ke e tala gomme e rata klimate ya go fiša le mmu wa esiti wa monola well-drained klaemete. Ke seenywa sa go mediša ka go fetoga, se se tlhalošo gore se tšweletšago dibjalo tša ngwaga o tee le puno ye nnyane ngwaga wo latelago.
Tšhomišo ya Litchis
Seenywa sa Litchi se hlobega gabonolo gomme dipeu e wa gabonolo, e na le monkgo wo bose, le mokgopa wa go hloka mmala. Dienywa tše tše nnyane tša phepo di ka lewa di le foreše, di ka dirwa todi, jamo, malekere le bolekaneng. Le ge go le bjalo, seenywa se na le go lahlegelwa ke mohlodi ge di bewa ka lebotlelong.
TodI ya Litchi ye Foreše le hlakantšwa gabotse le todi ya namune le kalaka eupša e swanetše go dirišwa semeetseng. Go katološa bophelo bja shelflife bja matutu a litchi go swanetše go šimišwa didirišwa tša go swana le potasiamo meta-bisulphate. Beine ya litchi e ka dirwa ka go šomiša le dipampiri tša go iphumula, e be e hlwekišwa ka sekokomoši sa beine go tšweletša beine ya phepo ya go ba le 11% ya bjala le rosy aroma.
Peeled litchis ka moka yeo e, ka goba ka ntle le peu, go swara ya tlhago. Hwetša dikenywa e ka ba yeo e ka syrup le tla mabotse a go dikgwedi tše 12 ge e le kwa le go bolokwa ka -25.
Litchis tša go Omišwa
Litchis di ka omišwa, eupša di ka dirwa ka mokgwa wa papatšo ka mo Afrika Borwa. Monola o ka lahlega ka gare ga tshepedišo ye, eupša diphepo ka moka di a dula. Mo nakong ya tshepedišo, letlalo le a tia eupša sebopego le mmala ga di fetoge ka lebaka la kalafo ya sebabole ya taekosaete. Sebabole sa taekosaete se kaonafatša letlalo le tshepelo ya go omiša. Mokgopa ona o a hunyela. 4.5 ya dikilogramo tše foresee tša litchis e ka tšweletša kilogramo e tee yalitchis tša go omišwa litchi. Bophelo bja shelflife bja litchis tša go omišwa ke dikgwedi tše tshela.
Go lota Litchis tše Foreše Litchis
Litchi tše foreše di ka bolokwa ka go ena dienywa tšeo hlobilwego ka gare ga letswai la 30% - tlogela difilimi e šweu e lego go seeywa. Ka morago ga iri, tloša seenywa ka gare ga letswai e be o tloše filimi ye šweu. Ditšo tša kgale, kudukudu filosofi ya China, di dumela gore go tloša filimi ye šweu go litchi go tla fokotša ‘mollo’. Mo lebakeng le, ‘mollo’ ke ye nngwe ya dilo tša tlhago tše hlano tša bophelo. Mollo o laetša maatla le go bontšha semoya. Godimo ga moo, ‘mollo’ o ka bonwa bjalo ka go ba le letadi, go hloka boroko, go opša ke hlogo le lenyora. Go eletšwa gore o je pele diripa tše mmalwa tša nama goba sopho ya nama pele o ka ja litchis go ‘fokotša mollo’. Keletšo ye nngwe ke gore o se je litchis tše fetago 10 ka nako e tee.
Mehola ya Litchis
Litchis e na le maemo a godimo a antioxidants, bithamini B2 (riboflavin), potasiamo le koporo. Go akanywa gore litchis tše šupa di lekana diteng tša namune e tee, e lego vitamine ya C gomme e ka jewa ka mehla.
Litchis di na le hypoglycin yeo e ka kgonago go fokotša maemo a swikiri ya madi. E ka ba kotsi ge litchis tšeo di sa butšwago di ka lewa ka mpa e se nago selo. Litchis di na le le maemo a godimo a polyphenols (antioxidants), le proanthocyanidins. Ditlhakanyaditho tše di ka thuša go thibela kankere le bolwetši bja pelo.
Translated by Lebogang Sewela