Die lietsjie of ‘lychee’ soos dit ook genoem word (Litchi chinensis) is inheems aan die subtropiese streke van suidoos China en is sedert 2000 nC daar gekweek. Die vrugte groei in los trosse op digte stadig-groeiende immergroen bome wat tussen 9-30 m hoog kan groei. Bome is rond koepelend bo en so breed soos wat dit hoog is.
Vrugte kan aarbei-rooi, pienk of pienk-bruin in kleur wees wanneer dit ryp is en ovaal, hartvormige of byna rond in vorm. Lietsjie vrugte word geklassifiseer as steenvrugte. Die soet, aromatiese en ondeursigtig vlees word bedek met 'n maklike afskilbare dun, leeragtige en growwe skil. Die lietsjie saad kan ovaal of verskrompel en 'n hoender-tong 'vorm hê.
Die lietsjie het ʼn verband met die ‘ramboetan’ en ‘longan’ twee vrugte met 'n soortgelyke vlees wat gewild in Asië is. Die ‘ramboetan’ is bedek met rooi en groen stekels en het 'n romerige soet smaak, terwyl die ‘longan’ (‘draak oog vrugte') 'n ligbruin gladde vel met 'n meer frank smaak het.
Lietsjie Boerdery
China is die wêreld se grootste produsent van lietsjies terwyl Suid-Afrika 'n klein maar belangrike produsent in die suidelike halfrond is. Die Suid-Afrikaanse lietsjie bedryf is gebou op 'n paar kultivars wat gefokus is op 'n kleiner oes venster - vanaf middel-Oktober-Februarie - met spitstye in Desember.
Lietsjie bome is groot en immergroen en verkies 'n warm klam klimaat met goed gedreineerde suur grond. Dit is alternatiewe drag vrugte wat beteken dat dit 'n groot oes een jaar en 'n kleiner oes die volgende jaar lewer.
Gebruike van Lietsjies
Lietsjie vrugte is maklik om te skil en die saad gly maklik uit die soet, geurige, deursigtige vlees. Hierdie voedsame klein vruggies kan vars geëet word, versap word of in konfyt, lekkergoed en ingemaak word. Die vrug verloor egter sy aromatiese geur wanneer dit geblik word.
Vars lietsjies sap meng goed met oranje en lemmetjiesap maar moet onmiddellik gebruik word. Om die lang periode van lietsjie sap uit te brei kan preserveermiddels soos kalium meta-bisulphate gebruik word. Lietsjie wyn kan gemaak word deur die gebruik van die vrugte pulp wat gegis word met wyn gis-middels om 'n voedsame wyn met sowat 11% alkohol inhoud en 'n rooskleurige aroma te produseer.
Geskilde lietsjies kan ook geheel gevries word met of sonder die saad om die natuurlike geur te behou. Die vrugte kan in stroop gevries word en sal in 'n uitstekende toestand vir 12 maande gehou word wanneer dit vinnig by -25°C afgekoel word.
Gedroogde Lietsjies
Lietsjies kan net so goed droog word maar dit word op 'n kommersiële skaal in Suid-Afrika gedoen. Vog word verloor in die proses maar al die voedingstowwe bly behoue. Tydens hierdie proses verhard die vel maar behou sy vorm en kleur as gevolg van die behandeling met swaeldioksied. Die swaweldioksied verbeter ook die poreusheid van die vel en verbeter die droogmaak proses. Die vlees krimp egter op. Ongeveer 4,5 kg vars lietsjies sal 1 kg gedroogde lietsjies produseer. Die raklewe van gedroogde lietsjies is ses maande.
Die Behoud van Vars Lietsjies
Vars lietsjies kan ook bewaar word deur die geskilde vrugte in 'n 30% soutoplossing te sit – wat die wit vlies rondom die vrug laat behoue bly. Na 'n uur moet die vrug van die oplossing en die wit vliesie verwyder word. Asiatiese kulture, veral in Chinese filosofie, glo dat die verwydering van die wit vlies rondom die lietsjie vrugte 'n ‘vuur 'sal verminder. In hierdie geval is 'n ‘vuur 'n verwysing na een van die vyf natuurlike elemente van die lewe. Vuur dui aktiewe energie en geestelike glans aan. Daarbenewens kan 'n ‘vuur ' ook gesien word as 'n koors, slapeloosheid, hoofpyne en dors. Hulle beveel ook aan dat daar eers 'n paar happies van vleis of vleis sop geneem word voordat jy lietsjies eet om die ‘vuur’ te verminder. Nog 'n aanbeveling is dat daar nie meer as 10 lietsjies op 'n tyd geëet moet word nie.
Voordele van Lietsjies
Lietsjies is hoog in antioksidante, vitamien B2 (riboflavien), kalium en koper. Daar word beaam dat sewe lietsjies gelyk is aan die vitamien C-inhoud van 'n lemoen en 100% van die daaglikse aanbevole inname vir 'n volwassene is.
Lietsjies bevat hipoglisien wat die bloedsuiker vlak kan verlaag. Dit kan gevaarlik wees wanneer lietsjies wat nie ryp is nie op 'n leë maag geëet word. Lietsjies is ook ryk aan polifenole (antioksidante) insluitend proanthocyanidinen. Hierdie verbindings kan help om kanker en hartsiektes te voorkom.
Translated by Wilma Koeppen