Hoodia ya go ba Tshese?
© Alice Notten of Kirstenbosch
E nyakwa kudu ka lebaka la dithoto tša yona tša go alafa, Hoodia gordonii ya go lebelega ka lgahlego gape e bitšwago ghaap, Kalahari cactus, ‘bokhorings’ (manaka a dipodi ka Seafrikanse) goba khobab (ka Khoisan).
Sebjalo se a ebolwa gomme sa jewa se sa butšwa gomme se tsebjwa ka dithoto tša khatelelo ya kgonyogo ya dijo bjalo ka ge e šomišwa ke batsimo ba Khoisan bao gantšhi ba sepelago matšatši ntle le dijo le meetse.
Dinyakišišo ka ga sebjalo se di thomile ka bo1960 gomme ka 1977 kopano, P57, e hlaotšwe go tšwa go Hoodia gordonii ke Khansele ya Dinyakišišo tša Saentshe le tša Diintasteri ya Aforika Borwa (CSIR). Kopantšho ye go bolelwago e romela maswao bjokong go thuša mmele ‘ikwa’ o kgotše gomme e bapatšwa ka tsela ya pilisi ya go fokotša kgonyog ya dijo. Dinyakišišo tše dingwe ka diphoofolong di hweditše diphetho tše dingwe tša ka thoko go swana le tshepelo ya pelo ye e oketšegilego.
Hoodia e hwetšagala bjalo ka diela, marole, diteye, malekere le dithapo.
Sa go mama se gola ka maemong a mehutahuta (mabu a sehlaba go ya go mabu a maswika) gomme se ka kgona go kgotlelela phišo (go feta 40 ℃) le go tonya (-3 ℃). Hoodia e medišwa ga makhonthe ka peu. Mmala wo mopinki go ya go moperese matšoba a go nkga ga mpe a tšweletšwa ka Lewedi go ya go Diphalane seo se goketšago dintšhi go šoma bjalo ka ditulafatši. Peu ya dithapo yeo e bonalago bjalo ka dinaka tša dipodi (ke ka lebaka leo e filwego leina la Seafrikanse - bokhorings’) se tšwelela mathomong a selemo. Hoodia gantšhi e hwetšwa ka dileteng tša Kalahari ka Aforika Borwa (Kapa Leboa), Namibia le Botswana.
Ela hloko: Mehuta ya diphedi tše di ngwadilwego ka moka tša Hoodia di šireleditšwes ka fase ga tša Molao wa Paballo ya Tlhago no.19 wa 1974 gomme tokelo e ya nyakegago go e bjala, go buna, go kgoboketša peu goba go rekiša didirišwa dife goba dife tša Hoodia.
Molaetša wa Temoša Kalafong
Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.
Translated by
Lawrence Ndou