Dimanko ke dibjalo tša go enywa ka go fetoga, tša go ka ntšha puno ye ntšhi kudu ya ngwaga o motee, e fokotša bokaaka bja puno ya yona ka bokaaka bja 25% ngwageng o latelago. Mehlare e tšeya dingwaga tše di ka bago tše tharo go ya go tše nne go thoma go enywa dienywa le go ya ka tikologo e ka tšeya dingwaga tše seswai. Se ke bonnete tikologong ya ka Hoedspruit porofenseng ya Limpopo, gomme ka Clanwilliam e ka tšeya go fihla dingwaga tše 12 go gola go ba mogolo le bokgoni bja tšweletšo ka botlalo.
Maemo a Boso a Dimanko
Mehlare ya manko o ka kgotlelela mehutahuta ya maemo a boso - go tšwa boruthong le bongola go ya go folego le maemo a boso a go oma. Bjale, e ka bjalwa tikologong ye sephara ka Aforika Borwa. Thempheretšha ye dimanko di ka bjalwago ka katlego ka fase ga mothamo o tšwago go 5 °C go ya go 45 °C, gomme dithempheretšha tše di lokilego tša letšatši di swanetše go ba magareng ga 27 ºC go ya go 36 °C.
Dimanko di ka kgotlelela bongola gotee le maemo a mowa o omilego gomme bongola bo swanetše go ba ka fase ga 55% go tšweng ka Diphalane go fihlela ge seenywa se bunwa dikgweding tša go tšwa ka Manthole go ya ka Hlakola.
Dimanko di phela gabotse ka ditikologong tše di omeletšego ka seruthwane go ya mathomong a selemo bjalo ka ge matšoba le dienywa tša go mela di amegago kudu malwetšing a mouta o tšwago ka fase ga maemo a kolobilego.
Kgetha ditikologo tše di šireleditšwego kgahlanong le phefo goba dithibelelaphefo tša dibjalo tše di lego gauswi le serapana sa dienywa tša abokado. Phefo ye e bakago pefelo le dipatso tša go ngapa gomme di ka baka go wa ga seenywa. Go phunyega ga letlalo ka lebaka ya tshenyo ya phefo go ka tliša diswaetšego tša mouta le dibaktheria. Thibelela tshenyo ya phefo ka go bjala dithibelaphefo le go lebiša serapana sa dienywa ka go sekama go ya ka ntlheng ya phefo ye koto ya go fokela gona.
Go Bjala Dimanko
Kgetha dibjalo tše di maatla go tšwa ka mafelong a go godiša dibjalo a go hlompega. Tlhahloba ya matlhare le matšoba, dinoko, megagaru diyunione go tee le motswako wa mabu le tshepedišo ya medu ya mehlare.
Tshekatsheko ya mabu ya go tsenelela pele ga nako ya go bjala e tla bontšha gore ke phepo efe ye e nyakegago goba e lego gona ka go feta. Se se ka fetolwa ka nako ya go lokišeletša mabu pele ga go bjala gomme gape ka nako ya sehla sa go mela go ya ka tshekatsheko ya dibjalo.
Dimanko di swanetše go bjalwa mafelelong a sehla sa go tonya le dipula - Phato go ya Lewedi ke tša maleba. Sekgala sa go bjala se ithekgile ka kgolo ya mohlare gomme se ka fapana go tšwa go 12 x 12 dimetara bogareng go ya go 2.5 x 2.5 m pitlano ya godimo ya dirapana tša manko.
Morago ga go bjala, dimanko di hlagiša moditonao maatla o o ka oketšegago mabung go ya go 6 m botebo.
Mehlare ya manku e gola le go tšweletša botse mabung a go fapana eupša mohlaba serokwa goba mabu a serokwa (ye e nago le diteng tša letsopa wa 15 go ya go 25%) ke o lokilego kudu. Mabu a nago le dillaga tše pitlanego di swanetše go efogwa gotee le mabu a ka lebišago ka maemong a hupa. PH ya 6 - 7.2 ke e e feletšego.
Mekgwatšhomišo ya Taolo ya Dimanko
Go ya ka go tsenelela ga temothuo, mohlare le mokgwa wa go laola, mekgwatšhomišo ya taolo e akaretša ditiro tša go swana le nontšho, nosetšo, go poma, tšhireletšo ya dibjalo le go feta. Dintlha tše mmalwa di ngwetšwe ka fase. Keletšo ya dintlha ka moka e ka hwetšwa ka go tsentšha dihlopha tša dithuto tša setegeniki le go tšwa ka baeletšing ba temothuo.
Mehlare ya manko e enywa matšatšing a tekanyetšo ya 28. Le ge e le gore mehlare ya manko e dulafatša ka bo yona le tulafatšo ke phefo goba dikhunkhwane, Agricultural Research Council (ARC) e khothaletša dinose go dulafatša mehlare ya manko ka 3 go ya go 15 ya metšhitšhi ka heketara.
Mehlare ya dimanko e a pomiwa morago ga puno le dikala tše ‘kopana‘ tša go swara dimanko di tlošitšwe. Go poma ‘go bula’ mehlare ka lebaka ya tsenelelo ya mahlasedi a letšatši gare ga mehlare le go tlošwa ga kota ya kgale go hlohleletša kgolo e mpsha.
Nontšho, go ya ka ditshekatsheko tša mabu le matlakala, gantšhi e dirwa morago ga puno.
Go šireletsa dimanko malwetšing a bjalo ka anthracnose le dintšhi tša dienywa go dirwa gabotse go ya ka taolo ya lenaneo la disenyi ye e tsentšhwego. Dikhemikale tše di šomišwago ka tšweletšong ya manku di swanetše go ngwadišiwa gomme go bohlokwa go latela melawana ye e amanago le masalela a kgatšho ya dibjalo le dithebelo tša mmaraka.
Le ge e le gore mehlare ya manko e kgotlelela komelelo, nošetšo e kaonafatša kuno ya bogolo ba manko. Mohuta wa nošetšo le lenaneo la nosetšo di ithekgile ka dintlha tša go swana le mohuta wa mabu, mokgwa wa go laola maemo a boso, gomme gape go kaone go boledišana le setsebi sa nošetšo. Bobedi nošešto ye nnyane le ga rotha di a šomišwa ka Aforika Borwa.
Disenyi le Malwetši a Dimanko
Bolwetši bja dibjalo ba mouta ke bolwetši bjo bo tlwaelegilego morago ga puno ba mouta bjo bo amago mehlare kamoka ya dimanko gomme e ka bonwa bjalo ka dipatso tše di botsothwa - boso mo matlakaleng. Dimanko di tla ba tše amegago ga nnyane ka ditikologong tše borutho fa e golago ka bjako e bile ge e sa ithekga mehlareng mo tshepelong ya sehla sa pula.
Patso ya baketheria ya boso ke bolwetši bjo bongwe bjo bo amanago le pula gomme bo ka alafswa ka kgatšhetši tše di nago le koporo. Bo hlagelela bjalo ka dintho tše di tletšego meetse mo seenyweng. Mouta wa lerole ke bolwetši bja mouta bjo bo bonalago bjalo ka dipatso tše ditšhweu tša lerojana mo mahlogeong a maswa, matlakala, matšoba goba dienywa.
Disenyi tša dimanko di akaretša ntšhi ya dienywa, tšhupa ya manko le ntlhana ye e omeletšego, sesenyi mo mehlareng ya baswa.
Translated by Lawrence Ndou