Tshekatsheko ya dibjalo tša dijo tše rekišwago mo lefaseng ka bophara e bontšitše gore Afrika e na le seabe se bohlokwa ka go fa mehuta ye 119. Se se tekatekwa gabotse le 126 ya Yuropa, 68 ya bogareng bja Amerika le 97 a ya Amerika Borwa. Ka dibjalo tše 119 di tša Afrika, 16 ke tša setlogo sa Afrika Borwa: tše ke mmotu wa Arabic (acacia gum), baobab, buchu, waterblommetjie, teye ya rooibos, mago a go baba, jeli melon (Cucumis metuliferus), teye ya sethokgwa, monwana ya millet, beine ya dipalema (Hyphaene coriacea), pheta ya millet, livingstone goba tapola ya Afrika, marula, mabelethoro, matokomane bambara le dinawa.
Dijo tša setšo tša Afrika Borwa ke dijo tše di na lego bohlatse bja setlhogo sa Afrika Borwa, gammogo le dibjalo tšeo di tlišitšwego mo nageng gomme bjale di tšewa ka dibjalo tša setšo. Dibjalo tše di tšweleditše e bile di hweditše di gola mo nageng ka diklimate tša go fapafapana tše ka hwetšago mo nageng. Dibjalo tša setšo di aroganywe ka magoro a mararo; Mabele, merogo le dienywa. Afrika Borwa e lebelela kudu dibjalo tšadijo tša setšo eupå lefase ka moka le thomile go lemoga mohola wa tšona. Apola ya Kei (Dovyalis caffra) e bjalwa mo California, jeli melons (Cucumis metuliferus) di tšweletšwa mo mabenkeleng mo France, Israele, California gammogo le New Zealand moo e tsebjago e le kiwano.
Dibjalo tša Mabele tša Tlhago
Dibjalo tša mabele tša setšo ke dipeu tše di humilego ka setatšhe le protein e loketšwego go ja. Dibjalo tše dingwe di arolwa ka mabele le diphotlwa.Mabele: Pheta ya millet, mabelethoro
Diphalse: dinawa bambara matokomane, maram, dinawa (dipeu)
Dibjalo tša Merogo tša Tlhago
Dibjalo tša merogo tša tlhago ke dibjalo tšeo matlakala a boleta, dikutu le mahlaka di bunwa le go šomišwa go beakanya dijo. Dibjalo tše di arotšwego ka medu/tubers) le merogo ya matlakala.Letlakala: cleome, nawa amaranth, blackjack, Jew’s mallow
Medu/tubers): cassava, amadumbe, dinawa tša marama (tuber)
Sebjalo Sa Dikenywa tša Tlhago
Sebjalo aa dikenywa tša tlhago ke dipeu tša go ba le letlalo tša go amana le dibopego tša go tanta tše di lewago e le tše tala. Mehlala ya dienywa ke marula, sourplum, namune le moga wa go baba. Go tlaleletša godimo ga mohola wa phepo ya tšona, dienywa tša setšo di na le mohola wo bohlokwa: di tšweletša le ge dibjalo tša motheo di palelwa (mohlala, mo nakong ya komelelo), mme di ka fokotša tlala mo dinakong tša hlaelelo ya dijo.Mafelo a Magolo a Tšweletšo mo Afrika Borwa
Amaranth, black jack, cleome and Jew’s mallow are the most widely used by rural communities and harvested in the wild.Bambara groundnut, cowpea grow in Mpumalanga, North West, Gauteng, KwaZulu-Natal and Limpopo provinces.
Cleome, Jews mallow, amaranthus are found in Mpumalanga, KwaZulu-Natal, North West and Gauteng provinces.
Marula, sourplum, wild plum grow in Mpumalanga, KwaZulu-Natal, Limpopo and Eastern Cape provinces.
Šomiša ya Dibjalo tša Dijo tša Setšo
Dijo tša setšo di lewa di bedišitšwe, di omišitšwe, ka dinako tše dingwe merogo e ka bešwa e bile e ka šomišwa bjalo ka relish le ka gare ga disopo. Diphotlwa di omišwa goba tše di ka bedišwa mola dipeu di šilwa go dira folouru. Dimodu di šomišwago bjalo ka kemedi ya dijo tša setatšhe go swana le reise le bupi bja lehea. Mehuta ya dienywa di jewa di butšwitše goba di omil goba matokomane gomme di ka šongwa bjalo ka jam, jeli le matutu.Mehola ya go Bjala Dibjalo tša Setlogo
dinyakwa tša fase – di šomiša meetse a mannyane go feta dibjalo tša bodikeloPhepo ya godimo – o ka oketša divitamine le diminerale go dijong tša setatšhe
Di lwantšha komelelo, disenyi le malwetšiTranslated by Lebogang Sewela