IThuthumbo Eliyi-lily Esapeyinapula – Istjalo Esithandwako Sesiko

© Roger de la Harpe
Ithuthumbo eliqaleka ngokungakajwayeleki enga yipeyinabhula sitjalo esimurabhu owakheke inga yipeyinapula ehlaza. Isitjalo sendabuko seSewula Africa, inamathuthumba asarulana inga ahlaza abanjwe makari ahlaza phezulu. Eucomis autumnalis ibizwa bona yi-krulkoppie (nge-Afrikaans), ubuhlungu becanti nanyana i-isithithibala esimathunzi (ngesi-Xhosa) kanye ne-umathunga, ukhokho nanyana umakhandakantsele (ngesi- Zulu). I-Eucomis ekulilimi lesi-Greek elitjho bona‘iinhluthu ezihle’, lokha i-autumnalis itjho isikhathi sokukhupha amathuthumbo kanye neenthelo
Nanyana isitjalo esakheke ingalilerhesi sinetjhefu, iinyanga zisisebenzisa ngokusifaka emanzini esipeyidini ukupholisa idini,amathumbu abuhlungu, i-colic kanye nokuqurhelana. Sisusa nebhabhalaza, sipholise i-syphilis, umgomani begodu senza nabomma bona babelethe msinya. Ihlanganisela yaso etholwa ethuthumbeni lepeyinapula iqeda ukuvuvuka kanye neenkowani.
Irhubhululo elenziwe yiziko eliphezulu le-University of Natal lithole bona amakai westjalwesi esisese sincani kanye nemirabhu yaleso esikhulu arhona ukukhandela ukuvuvuka. Lokhu kutjho khona bona amakari kanye nemirabhu yaso apholisa umgomani kanye nobuhlungu obubangwa kuvuvuka
Ukungezelela, i- E.autumnalis likhambi elisetjenziswa khulu ekupholiseni abantu ngemva kokuhlinzwa kanye nekulapheni amathambo aphukileko eSewula Africa.
Istjalwesi ngesinye seenhlanhla ezithandwa khulu ezisetjenziswa ziinyanga ekurholela bona sivunwe khulu ekwenza bona kuqatjangwe bona sisengozini yokobana siphele. Iimfundo zitjengise bona inani elithengiswe ngestjalwesi liphunguke khulu sukela ngonyaka ka-1995 kanye newaka- 2001. Kukholelwa bona lokhu kutjengia bona sele sikhiwe khulu.
Kunemihlobo elisumi etholakala eSewula Africa yestjalwesi eendaweni ezinomswakama,emadanyini kanye nemahlathini kusuka esifundeni se- Eastern Cape ukufka e- Zimbabwe Sanda lokha imirabhu yaso iziphindaphinda, ngembewu nanyana ngokuguda aamakari. Sisitjalo esihle sengadini, ithuthumbo le-lily eliyipeyinapulesi sivamise ukutjawa endaweni lapha kunganamazni nezulu kuhle, kodwana siba sihle khulu nasitjalwe endaweni evundileko.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Skhosana