Raspberries vhubvo ha hone ndi Asia, North America, na Europe. Ndi kale vhathu vha tshi khou diphina ngadzo Greece kale vhukuma. Khosi Vho-Edward ho vha vhone vha u thoma u ita uri i kone u tavhiwa, zwa sia dzi ngade dza British dzo dala nga zwitaka zwa rasberry nga centuary ya vhu 13. Musi hu tshi swika dzi centuary ya vhu 18 ho vha ho no anda na u tavhiwa na kha lothe la Europe.
Kale dzo vho dzi tshi dzhiiwa sa zwiliwa zwa mavhaivhai, sa vhunga ho vha hu tshi vha hu zwipfumi fhedzi zwine zwa kona u swikelela. Ho ri zwi tshi da henefha vhukati yo vha i tshi vho shumiswa nga vhunzhi kha zwithu zwine zwa vha zwa mutakalo, na u lafha na u kona u daya zwiliwa.
Dzina heli dzi nga vha dzo li wana kha veini ine ya difha vhukuma ineya pfi raspeys. Huna lutendo lwa uri ipfi la tshi Germany raspoie zwine zwa vha zwi tshi khou amba u khwatha kana ipfi la tshikhuwa line la vha li tshi khou amba rasp-zwine zwa vha zwi tshikhou ambelwa dzine dza vha dzo oma zwi nga vha zwo tutuwedza dzina la berry sa zwine ra li divhisa zwone zwino.
U Bveledziwa ha Mashangodavha
Zwa u bveledziwa kha mashangodavha zwo no tou vha kavhili ubva nga nwaha wa 2007, nga mulandu wa uri ha vha na mbalo i khou gonyaho ya vharengi sa vhunga vha tshi vho thogomela mitakalo yavho ha wanala uri raspberry ndi dzone dzine dza vha uri dzi na mutakalo. Vhabveledzi vhane vha vha hulwane, sa zwe zwa ambiwa nga vha International Rasberry Organisation ndi Poland, Serbia, Chile na China.
Poland ina dzine dza swika 26 000ha dzine dza khou bveledziwa nga 2016, dzine dza vha dzo anwa zwine zwa swika 120 000 tons ya dzi berries kha 4.5 tons nga hectare, ngeno Serbia ina 15 000ha dzine dza khou bveledziwa dzine dzo anwa u swika kha 110 000 tons ya dzi berries kha 5.6 tons/ha. Nga 2019, China vho vha vha na 15 000 ha dzo bveledzaho 75 000 tons ya dzi berry kha 5 tons/ha. Chile ho vha hu 9 000 ha dzine dza khou bveledziwa, dze dza bveledza 36 000 tons ya dzi berry kha 4 tons/ha.
Vha USA vhane dzine dza swika 4 200 ha dzine dza khou bveledziwa nga 2018, dzine dzo anwa zwine zwa swika 48 000 tons dza dzi berry zwine zwa nga swika 11 tons/ha. Vhunzhi ha hedzi dzi berry dzi bveledziwa Carlfornia.
U Bveledziwa Henefha Hayani
Ngeno u bveledziwa hu tshi khou hula Afrika Tshipembe, fhedzi u bveledziwa hu kha di vha hutuku vhukuma hune dza tou swika fhedzi 8% dzine dza khou bveledziwa arali dzi sa fhiri zwituku. Huna dzi mmbuno nnzhi kha hezwi. Inwe ya hone ndi zwa uri zwimela zwa hone zwi ya konda nahone zwi ya konda na u hula. U bveledza ha hone hu dovha havha mushumo muhulwane vhukuma zwa dovha zwa toda zwithu zwa u fholisa zwine zwa dura vhukuma na hone mutshelo uya tavhanya vhukuma u tshinyala nahone a una vhutshilo vhulapfu ha musi dzi mavhengeleni.
U Bveledziwa
U bveledziwa ha hone ho dala vhukuma Afrika Tshipembe Free State. Dzi bveledziwa kha mavu ane avha uri o tsa vhukuma ane avha ori o limeleliwa zwavhudi ane avha na manyoro.
Huna u bveledza na u tutuwedza vhatavhi vha mashango manwe uri vha i tavhe fhethu hune ha vha ho tsireledzea, u fana na hune ha vha na mirunzi ya dzi nethe kana dzi tunnel. Kana izwi nazwo zwi nga shuma Afrika Tshipembe, hune vha do vha vho tou disendeka nga zwo naho zwi tshi dura.
Khalanwaha ya u Bveledza
Dzi anwa tshilimo dzina zwithu zwine zwa tou fana vhukuma na zwa apula na u kona u bveledza zwimela luthihi nga khalanwaha. Dzi ya kona u kondelela fhethu hunzhi hune ha vha uri ho tavhiwa maapula.
Dzine dza anwa nga nwedzi wa tshifhefho dzi na zwithu zwituku zwine dza zwi toda musi hu tshi khou aweliwa, hune dzi ya anwa mathomoni a tshifhefho na mathomoni a Tshilimo dzi funa fhethu hune ha vha uri hu ya dudela.
Tshaka
Huna tshaka nnzhi vhukuma dzine dzi ya tavhiwa, zwine zwa vha zwi tshi khou bva na kha vhupo hune dza vha dzi tshi khou tavhiwa khaho. Dzine dza vha uri dzi a anwa nga Lutabvula ndi Glen Prosen, Glen Lyon na Tulameen, ngeno huna uri ine ya anwa Tshifhefho hu Heritage na Autumn bliss.
Zwi tshi khou bva kha lushaka, dzi vha dzi tsuku, nntsu, tshitopana na Phephulu, huna dzine dza vha na muvhala mutsuku na wa tshitopana dzi tshi bva kha lushaka luthihi lwa dovha lwa vha lwone lune lwa tou konda vhukuma. Dzi blackberry dzi vha dzi tshi khou bva kha zwigwada zwine zwa vha uri zwo fhambana. Dzi ya balelwa u kondelala murotho dza dovha dza dala u fhira tsuku. Dzine dza vha na muvhala wa phephulu dzi ya anwa vhukuma dzi bva musi ho tangana lushaka lwa nntsu na tsuku.
Zwa uri dzi fhole musi dzi tshi khou vhibva zwi ya tutuwedza musi ri tshi da kha zwa muvhala. Nga 2019 dzine dza fuiwa vhukuma nga vharengi ndi dzine dza vha na muvhala mutsuku wo dombilelaho kana dza pink dzine dza vha dzi tshi nga tada.
Thengiso
Dza mashangodavha na dza fhano hayani dzi khou hula zwine zwa mangadza lwa minwaha yo fhiraho. Vhunzhi ha dza Afrika Tshipembe dzi vha dzi tshi khou iswa kha manwe mashango dzine dza nga swika 80% dzi vha dzi tshi khou ya UK. Dzine dza vha dzo sala dzine dza swika 20% dzi iswa Middle east na EU.
Mushumo
Rasberrie dzi dzhiiwa sa zwiliwa zwa maimo a nntha nga mulandu wa uri dzina zwithu zwine zwa thusa kha dzo, dzo dala fibre dza dovha dza vha na Vitamin A na C. Dza dovha da vha uri a dzina cholesterol-dza vha na phytonutrients, zwine zwa thusa kha vhulwadze ha obesity nga u gonyisa enzyme na u dzhena ha oxygen.
Raspberrie unga dzi la dzi tshetshekana dzo vhewa dzi ya shuma na kha dzi desserts, juices, yoghurts, drinks, tarts, teas, na jams.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe