Borekhu bjo bokoto ke bja setlogo kaa Asia, Amerika Leboa, le Yuropa. Di be di dutše di thakgalelwa ka Geriki ka dinako tša kgale. Kgoši Edward wa mathomo e be e le wa mathomo wa go biletša go bjalwa ga borekhu bjo, ya feletša ka dirapaneng tša ba Brithane di tletšego ka mehlare tša borekhu bjo bokoto ka ngwagakgolo wa bo13. Ka ngwagakgolong wa 18, tšweletšo e be ya godišwa go ya ka Yuropa ka moka.
Borekhu bjo bokoto bo be bo tšewa bjalo ka dijo tša mabonwa nako ye telele, bjalo ka ge e bego e le fela ba humilego ba bego ba kgona borekhu bjo bo sa tlwaelegago. Ka Mehlagare, go be go setše go na le ditšhomišo tše dintšhi tša maphelo bjalo ka kalafi, dihlare, gotee le semalafatši.
Borekhu ba ditšhomišo tše ntšhi bo be bo tšere leina la bona go tšwa go beine ya monkgo wa rosa ye e bose ye e bitšwago raspeys. Go kgolwa gore lentšu le ‘raspoie’ le bolela bokoto, goba lentšu la Seesemane ‘rasp’ - ka go lebiša ka bogodimong bja borekhu, e ka ba ye bilego le hlohloletšo ya lebitšo la borekhu bjalo ka ge re bo tseba lehono.
Tšweletšo ya Boditšhabatšhaba
Tšweletšo ya boditšhabatšhaba e nyakile go ba gabedi ge e sa le ka 2007, ka lebaka la bašomiši ba nago le kelo hloko ya tša maphelo gomme borekhu bjo bokoto bo lewa bjalo ka dijo tša bohlokwa kudu. Batšweletši ba bogolo go feta, bjalo ka go begilwe ke International Raspberry Organisation ke Poland, Serbia, Chile le China.
Poland e na le diheketara tše ka fase ga tšweletšo di le 26 000 ka ngwaga wa 2016, ditone tše 120 000 tša borekhu ka tone e lego ditone tše 4.5 ka heketara, gomme Serbia e na le 15 000 ka heketara ka fase ga tšweletšo ye e lego ditone tše 110 000 tša borekhu kab5.6 ya ditone ka heketara. Ka 2019, China e be e na le 15 000 ya dihektare tše ntšhitšwego ya diheketara tše 75 000 tša ditone tša borekhu tše di ka bago ditone tše 5 ka heketara. Chile e be e na le 9 000 ya diheketara tše ka fase ka tšweletšo ya ditone tse 36 000 tša borekhu ka diheketara tše 4.
Amerika, ye e lego gape moraloki o mogolo, e be e na le 4 200 ya dihektare ka fase ga tšweletšo ka 2018, e ntšhitšego kuno ya ditone tše 48 000 ka tekanyetšo ya ditone tše 11 tša borekhu ka heketara. Bontšhi bja borekhu bjo bo tšweleditšwego ka California.
Tšweletšo ya Selegae
Ge tšweletšo e sa gola ka Aforika Borwa, intaseteri e sa le nnyane ka bonnyane fela bja batšweletši go feta 8% ya tšweletšo, ge e se go feta. Go na le mabaka a a fapanego ka se. Lebaka le le lengwe ke gore dibjalo ke tše di tlhaelago gomme go boima go di bona. Tšweletšo ke mošomo wa go tsenelela gape e nyaka dilo tša motheo tša go tšidifatša tša theko ya godimo go laola morago ga puno. Seenywa gape se senyega bonolo gomme se ba le bophelo bjo bokopana bja šelofo.
Tšweletšo
Tšweletšo gantšhi e direga ka Kapa Bodikela le Foreisetata. Borekhu bjo bokoto gantšhi bo tšweletšwa mabung a botebong, mabu a serota a gamotšwego gabotse goba mohlaba - serota le dibodi tša godimo.
Dipoelo tša godimo di hlohleleditše batšweletši dinageng tše dingwe go godiša borekhu ka fase ga tšhireletšo, bjalo ka malokwa a moriti goba dikgogometšo. Gore se se tla ba kgetho ye e lokilego ka Aforika Borwa, go tla ithekga mo ditshenyegelong tša dilo tša motheo le ditshenyegelo tša taolo ya maemo a boso.
Sehla sa Tšweletšo
Dienytwa tša selemo di na le maikarabelo a godimo a nyakego ya go tonya go swana le diapole le tšweletšo ya sebjalo se le go tee ka nako ya sehla sa selemo. Di kgona go tšwelela bontšhi bja ditikologo moo diapole di bjalwago.
Dienywa tša lehlabula di tla ba le nyakego ye e fase ya go tonya, e ntšha dibjalo mathomong a selemo le gape mafelelong a selemo go wa. Di swanetše ditikologo tša molatšatš fasei.
Mefuta ye e Fapanego
Mehutahuta ye mentšhi e bjetšwe, kudu, go ya fela ka go lokela mehuta ye e rilego ya go tšweletša ka tikologong ye e rilego gomme le mmaraka o gapeletša mohuta wa go fapana. Batšweletši ba bagolo ba lehlabula ke Glen Prosen, Glen Lyon le Tulameen, gomme batšweletši ba bagolo ba lehlabula ke Heritage le Autumn bliss.
Go ya ka mohuta, borekhu bjo bokoto bo tla ka bokhubedu, boso, boserolane le boperese, le borekhu bjo bokoto ba mmala o bokhubedu le boserolane bjo bo lego bja mohuta o swanago le go ba ye e thata go di feta kamoka. Borekhu bjo boso bo wela ka fase ga mehuta e e farologaneng. Ka kakaretso ga di kgotlelelo botsididi sentle e na le peo go feta mehuta ye mekhubedu. Mehuta ye e perese ke e godimo ka sebjalo se se hlamilwego fase ga sefapano le borekhu bjo bokoto bjo bokhubedu.
Go tšidifatša le maemo a go gola le tšona di na le hlohleletšo mmaleng. Ka 2019, borekhu bjo bokoto bo be bo ratwa ke bašomi ke bokhubedu bjo bo tseneletšego goba bopinki bjo bo batlago bo ba borekhu bja mmala wa namune.
Dithekiso
Nyakwa ya selegae le ya boditšhabatšhaba ya borekhu bjo bokoto bo setše bo bontšhitše kgolo ka go nanya dingwageng tše mmalwa tše fetilego. Bontšhi bja borekhu bjo bokoto ba Aforika Borwa bo romelwa ntle, bjo bo ka bago 80% bja borekhu bjo lebišitšwego ya ka United Kingdom. 20% ye e salago e romelwa ka Bohlabelagare le Tlemagano ya Yuropa.
Ditšhomišo
Borekhu bjo bokoto bjo swailwego e le dijo tša ka godimo ka gore di tletše diela tšeo di šitišago oksetšiene, e humile ka tlhale le go ba le maemo a godimo a bithamine A le C. Gape ga di na kholesterole le go ba le phepo, tše go rilwego di thibela go nona ka go oketša tiro ya sefetoši le okosijene.
Borekhu bjo bokoto bo thakgelwa bjalo ka dienya tše foreše e bile bo a diragatšwa ka diphuting, matutu, diyokate, dino, dithate, diteye, le dijamo.
Translated by Lawrence Ndou