Zwa u lima na u Bveledziwa ha Mavhele zwa ano Maduvha

Zwa u hula ha khunguwedzo zwi tshi khou bva kha vhundeme ha mavu zwo ita uri hu vhe na u hula ha mbalo ya vhathu vhane vha khou ita zwa vhulimi. Hezwi zwithu zwi vha zwo fhatiwa nga dzi phuphu tharu, dzine dza vha minimum tillage, zwimela zwa u vala zwimela zwihulwane na u shandukiswa ha tshimela.

Minimum Tillage

©Glenneis Kriel

Hezwi zwo da USA nga ndila khulwane nga vho 1970, ubva hafho zwa phadalala zwi tshi khou ya kha manwe mashango, ho kateliwa na Afrika Tshipembe. Musi u tshi khou shumisa hei ndila mavu unga kha di tou alima, zwine zwi ya tshinyadza tshivhumbeo tsha mavu musi zwi tshi khou di itwa tshifhinga tshothe zwa ita uri mavu afhalale. Zwi dovha zwa sa vhe zwavhudi kha u kona u fara madi zwiya dovha zwa divhelwa na u tshinyadza zwithu zwine zwa vha zwa ndeme kha mavu.
Musi u tshi khou shumisa ndila ya conservation tillage, mavu atou khakhiswa zwituku. Nga tshifhinga tsha u tavha, zwithu zwine zwa vha zwo khethea ndi zwone zwine zwa do kwama mavu kha hune ha vha hu tshi khou tavhiwa hone zwo sedza uri tshimela tshi do tsa hani. Zwa u tavha na u nyora na zwone zwi ya itwa.
U shavhisa uri mavu asongo phalala. Vhalimi vhane vha vha uri vho di vhudza kha mushumo wavho vha do shuma vha tshi khou ya phanda kha u shumisa zwithu zwa technology GPS vha tshi khou itela uri vha vhone uri zwishumiswa zwothe zwihone musi hu tshi khou bveledziwa, nwaha munwe na munwe zwi tshi khou gidima kha bulasi lithihi. Zwa usa ita tillage ndi zwone zwithu zwine zwa mangadza zwa tillage yo linganelaho, hune ha tou vha na ndila yo vuleaho ine ya itwa hune wa do kona u vhea hone manyoro na mbeu.

Zwimela zwa u vala Zwimela Zwihulwane

Kale vhalimi vho vha vha tshi fhisa masimu avho vha tshi khou itela u bvisa tshene. Vha limi vha zwino avha fhisi masimu avho, vha ya listha zwimela zwa mela, hezwi zwi vha zwi tshi khou iswa stubble retention. Stubble retention ina mbuyelo dzine da vha uri dzo fhambana i nga vha:
Muya na u elela ha madi.
Zwa engedza u dala ha madi na u kona u fara ha madi kha mavu.
Tshikalo tsha mavu.
Zwa fhungudza mufhiso.
Zwa engedza zwa u nyora kha mavu.
Zwa tsireledza mavu kha mutsho une wa vha uri asi wavhudi, zwa shuma sa ndowelo na zwiliwa kha zwine zwa vha mavuni.

U Shandukiswa ha Tshimela

Nga nnda ha zwa mono-cropping, hune tshimela tshithihi tshi ya tavhiwa fhethu huthihi kha bulasi lithihi, vha limi vha zwino vha ita zwa u shandukiswa ha tshimela. Vha ya kona u kala zwimela zwine zwa vha uri zwo fhambana, zwine zwa tenda kha u bveledza kha vhupo ha havho vha kona u shandukisa hezwo zwimela.
Western Cape, sa tsumbo, zwimela zwine zwa nga mufhoho, canola, barley, lupines, medics na lucerne ndi dzone tsumbo dza zwimela zwine zwa nga shuma musi hu tshi khou shadukiswa zwimela. Mulayo hu wa uri a u faneli u tavha zwimela zwine zwa vha zwi tshi khu bva kha muta muthihi fhethu huthihi zwine zwa fhedza zwi tshi khou swika minwaha mivhili. Zwa u shandukiswa ha zwimela zwi songo dzhiwa sa u lima tombo fhedzi ndi ndila ya u kona u langa. Vhafuwi vha nga kona u zwidowela zwenezwo zwi tshi khou todea, sa tsumbo musi ho no vha na vhuthada ha midzi kana ha malwadze.

Muhumbulo muhulwane wa u shandukiswa ha tshimela ndi u vhu; aha u mela ha malwadze ane avha o kwama na zwa Mono-cropping. Huna zwikhokhonono na malwadze ane vha o tumana na zwimela zwinwe, zwino arali wa nga dzulela u tavha hezwo zwimela tshifhinga tshothe hu do kona u takuwa malwadze manzhi. Nga u tavha zwinwe zwithu hezwo zwithu zwi do hahedziwa zwa sa vhe na zwiliwa, zwa ita uri zwi fhungudzee.
Zwa u shandukisa zwimela zwi dovha hafhu zwa tendela vhalimi vha shumise mishonga ya ulwa na zwikhokhonono ine ya vha minzhi uri vha kone u lavhelesa vhuthada hune ha nga vha hone, sa tsumbo zwi nga si shumiswe kha musi wo tavha mahatsi wa vha u tshi khou shumisa zwine zwa toda kha wheat. Vha limi vha fanela u shumisa mushonga wa mahatsi fhedzi arali ho tavhiwa zwimela zwine zwa vha na matari. Zwi nga itea tsha sa shumiswe, kha zwimela zwine zwa vha na matari fhedzi zwa shuma kha musi hu tshi khou bveledziwa wheat.
Musi u tshi khou shumisa mushonga wa zwikhokhonono u fanela u tevhela zwine zwa vha zwo nwaliwa na zwithu zwa u shandukisa na zwithu zwine zwa shuma zwine zwa vha uri zwo fhambana u thivhela zwine zwa konda ubva.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe