U Tavhiwa ha Persimmons
Persimmons ndi mitshelo ine ya liwa ine ya bva kha Diospyros mutani wa Ebenaceae. Ipfi Diospyros libva kha kuambele kwa kale, zwine zwa vha zwi tshi khou amba mutshelo wa khetheaho. Ine ya vha uri ndi persimmon ya America (D. virginiana), ihula ubva Gulf states vhubvaduvha ha central Pennsylvania na central Illinois. Mutshelo wo ita 3 uya kha 5cm nga u vulea, kanzhi uya vha wo banda wa vha na muvhala mutsuku wo dombilelaho une wa nga u khou ya kha maroon. Vhunzhi ha mitshelo hei iya vha ina thambo dzine dza vha uri dzo vhala. Huna tshaka nnzhi dzine dza vha uri dzo riniwa madzina dza dovha dza vha uri dzo tavhiwa dzi tshi khou itelwa uri dzi kone u rengiswa.
Dzine dza tou tavhiwa nga vhunzhi ndi dzine dza vhidziwa upfi Asian persimmon, Diospyros Kaki kana mutshelo wa Kaki. Dzine dza vha uri ndi dza Asian kana Japanese persimmon vhubvo hadzo ndi China, hune ndi kale dzi tshi khou tavhiwa lwa minwaha ine ya fhira zwigidi zwivhili. Ya kona u phadalala ya ya Lprea na Japan lwa minwaha minzhi yo fhiraho he ha do vha na dzinwe tshaka nnzhi dze dza do tumbuliwa dza kona uya kha manwe mashango nga centuary ya vhu19.
Persimmons dzi tavhiwa sa muri une wa vha na vhutshilo vhulapfu hune hu ya swika tshifhinga tshine wa xelelwa nga matari awo malapfu, makwati, matari na u naka hayo ha muvhala wo dalafhalaho aya vha na muvhala wa tshitopana u swika atshi vha na muvhala wa swiri u swika atshi wela fhasi musi hu tshi swika vhuria. Miri ine ya vha uri yo tavhiwa i fanela u geredzeliwa luthihi nga nwaha, ngauri arali wa u litsha usa khou u geredzela unga hula u swika kha 10m ngauya nntha.
Mutshelo hoyu uya thoma u anwa mitshelo nga murahu ha minwaha miraru wo tavhiwa, fhedzi upfi wo hula wo fhelela uvha una minwaha ya malo na hone vhutshilo hawo vhune wa vhutshila una mutakalo ivha minwaha ya 40. Hu ya vha na u dala ha mitshelo uswika kha 50t/ha zwo no nwaliwa fhasi kha dzi tsimu dzine dzo vha dzi tshi khou shuma zwavhudi.
Maluvha athoma uvha hone nga khalanwaha ya Lutabvula mitshelo ya kona u vhibva zwavhudi mafheloni atshifhefho. Mitshelo nga mulandu wa u fhambana ha dzi tshaka iya fhambana ri tshi di kha mivhala ubva kha wa tshitopana wa swiri na mutsuku wo dombilelaho. Iya dovha hafhu ya fhambana nga tshivhumbeo ubva kha 1.5 uya kha 9cm nga u vulea na hone zwivhumbeo zwi ya fhambana zwinwe zwi vha zwi tshipulumbu zwinwe zwi vha zwo tandavhuwela matungo, zwinwe zwina tshivhumeo tsha bvani. Ine ya vha uri iya bveledziswa nga maanda ndi ine ya nga yo banda nga nntha ine nga fhasi ya vha na squarish facets ya vha na tshivhumbeo tshine tsha nga tsha tamatisi. Lukanda lwa hone ndi lutete lu ya lea, mutshelo uvha na muvhala wa swiri une wa vha uri wo thanya.
Astringent na Non-Astringent Persimmons
Persimmons dzi taluswa nga zwithu zwivhili zwine zwa vha uri ndi zwihulwane, huna dzine dza anwa mitshelo u swika i tshi vha astringent ya vhuya ya vha mitete. Non-astringent persimmons dzi nga liwa musi dzo vhibva sa apula. Dzine dza vha uri dzo dala dzine dza bveledziswa nga maanda ndi dzi persimmons, Kaki Fruit ndi astringent persimmons. Mitshelo i toda u tavhanya u kangiwa nahone hu tshi khou shuma gas uri hu kone ubva dzi astringency kha mutshelo nga murahu ha musi mutshelo u tshi thoma u liwa na u rengiswa. Musi mutshelo wo no kaniwa, u vha u tshi vhidziwa upfi astringent na hone u vha u tshi lea nga mulandu wa u dala ha tshikalo tsha tannin, fhedzi hezwi zwothe zwi ya ita uri mutshelo u hule nahone u kone u lea u tshi khou difha.
Musi mutshelo wo no pakiwa uya kona u shumiselwa ethylene gas kana carbon dioxide ndi zwone zwine zwa thusa lwa dzi awara dzine dza vha uri dzo vhala. Hedzi ndi gas dzine dza vha uri dzi ya divhea vhukuma nahone hohu u lafha hu vha hu si khombo na luthihi kha vharengi. U lafha nga dzi gas hu vha hu tshi khou fhungudza u dala ha tannin kha mutshelo ya bveledza zwithu zwine zwa vha zwo khwatha, ndi mitshelo ya nntha ine ya nga dzi jelly musi wo i fara, iya difha vhukuma ya vha na muvhala wa tada musi yo no lugela u regiswa.
Pfushi Dzine dza vha nga Ngomu
Kaki yo dala nga maanda vitamin B2 (riboflavin) na vitamin B1 (thiamin) ya dovha ya dala vhukuma nga carotenoids, zwine zwa divhelwa vhukuma u kona u thusa kha u fhungudza malwadze a mbilu na dzinwe dza dzi cancer. Mutshelo una kavhili ya fibre musi ro vhambedza na ine ya wanala kha apula ya dovha ya vha na dzi element dzine dza nga calcium, iron na magnesium.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe