Camphor bush, Tarchonanthus camphoratus i dovha ya ḓivhiwa sa leleshwa, African wild sage kana ‘vaalbos’ (nga tshivhuru). Tsinde ḽa hone ḽi vha ḽi tshi khou bva kha munukho muhulwane une wa vha wa Camphor kha maṱari. Ndi muri une wa nukha vhukuma une wa vha na maṱari a gireyi une wa hula henefha vhukati ha 2m na 9m uya nnṱha. Ina maluvha ane avha na muvhala mutshena ubva kha mbeu tshena ine yavha na u suvhelela ine yo vha i tshi shumiswa na kha misemelo.
Dzi phukha dza ḓaka dzi ya vhonala dzi tshi khou ḓi raba henefho kha muri. Dzi ngudo dzi sumbedza uri hedzi phukha adzi tswenyiwi nga zwikhokhonono nga maanḓa. Uya shumiswa sa tshithu tsha u eḓela nga vhathu vha Maasai vhane vha tenda kha uri uya thusa kha u pandela zwikhokhonono wa dovha wa ḓisa khofhe khulwane vhukuma. Vho rabulasi vha North west ya Afrika Tshipembe vha shumisa maṱari ayo kha uḽa nga mulandu wa uvha na (30%) protein. 1 thanda ya hone iya lemela na hone na zwikhokhonono zwi ya balelwa u iḽa ndi ngazwo i tshi shuma na u ita zwilidzo.
Iya lafha mushushwane, zwilonda na musi wo tou khathiwa musi wo ṱanganiswa na zwinwe. U fembedza munukho wa hone kha maṱari ane avha atshi khou fhisiwa zwi ya lafha u hoṱola, u vhavha ha ḽino, bronchitis na vhuṱungu ha muṱoḓo. Maṱari aya shuma kha u tsiḓulula muvhili wo omaho.
Mapfura ahone a itwa nga maṱari, mapfura ahone hu tendiwa uri a ya kona vhukuma kha zwa u sika dzi perfume dzine dza ḓivhea sa ‘male’ (spicy).
I vha ina 0.3% kha zwikhokhonono zwine zwa vhonala na hone i vhonala ina maanḓa lwa awara dzo no swika 6 - 10. Mapfura aya shuma na kha vhathu vhane vha vha na lukanda lu sa lengi u vhaisala, dermatitis, sunburns na bedsores.2
Muri hoyu midzi yo tanḓavhuwaho iya shuma na dune na u phaḓalala ha mavu. U ya kona u lafha mulilo. U ya kona u lwa na gomelelo, uya kona u ima na musi huna muya une wa vha na muṋo. Tshimela hetshi tshi ya kaṋiwa vhukuma ḓakani fhedzi huna dzine dza vha dzo ṱavhiwa uri dzi rengiswe kha ḽa North West na Free State provinces ya Afrika tshipembe. Muri u hula zwavhuḓi fhethu hune ha rothola ha East Africa, Afrika Tshipembe, Botswana na Angola.