Maṱari/Mishonga ine ya Shumiswa kha Mivhuḓa

© Judy Stuart
Maṱari aya fhiwa mivhuḓa o oma kana a maṋu, fhedzi o omaho aya vhanga vhuthada arali asi ngo ṱanganiswa na zwiḽiwa. Hune maṱari ashumiswa sa mushongo hu sini sa zwiḽiwa zwa ḓuvha na ḓuvha, ifhiwa zwipuka zwine zwa vha uri zwi khou lwala. Maṱari unga a ṱavha ngadeni yau, kana wa tou renga kha vha rengisi.

Calendula - Calendula Officinalis

I shuma u fhisa, zwilonda, u thoma ha malwadze, mavhadzi, zwilonda zwine zwa khou fhola u lenga, zwilonda kha thumbu, malwadze a lukanda na thaidzo ya tsukanyo.

Chamomile - Matricaria Recutita/Chamomilla Recutita

I fhedza vhuṱungu, i fhedza u tshuwa kha muvhuḓa. Iya kona vhukuma u ṱanzwa ḽito ḽine ḽavha na tshilavhi.

Comfrey - Symphytum Officinale

I shuma u fhodza, u fhola ha marambo, vhulwadze ha mufhiso, mutsiko na u swa zwiṱuku, na u fhodza zwoṱhe zwa thumbuni.
Inga shuma zwavhuḓi na kha mivhuḓa isa huli, ngauri I vha ina mishonga isa huli ine inga vha khombo naho huna uri ndi mushonga.

Dandelion - Taraxacum Officinale

Musi dandelion hu yone inwe ine ya tou ḓivhea vhukuma kha mishonga, ndi inwe ine a i koni zwone zwa u ṱanzwa malofha, u fhodza zwa nga ngomu, anti-inflammatory, na dundelo, mutambuluwo, u bva ha mafhi iya kona na u lafha musi ya tsadzi i tshi khou fhedza u vha na ṅwana.

Devils Claw - Harpagophytum Procumbens

Vhubvo hayo ndi ha Afrika. I ya lafha arthritis, u vhavha ha zwiendanungo, u oma ha misipha na usa vha na lutamo lwa zwiḽiwa.

Echinacea - Echinacea Purpurascen

I ita uri malofha a muvhili a dzudzane broad-spectrum antibiotic. Arali yo shelwa i ṱhukhu, iya kona u linganyiswa i nnzhi iya shuma sa antibiotic. Ndi anti-inflammatory ire na zwithu zwa u lwa na zwitzhili.

Fennel - Foeniculum Vulgare

Ndi mushonga wa vhuḓi kha tsukanyo. Fennel iya lafha na u rotha ha malofha, gas ya ita na uri mafhi a bve zwavhuḓi.

Hawthorn - Crataegus Oxyacantha

I lafha mutakalo, hawthorn i ya ita na lutamo lwa zwiḽiwa na tsukanyo. Khayo hu bva vhunzhi ha dzi vitamins na minerals, dzine dza vha dzi na dzi pfushi dzine dza kona u tsonzwa vitamin C. Ndi inwe ine ya funeswa nga maanḓa ya dovha ya vha yo tsireledzeaho na kha dzi tsinga.

Lemon Balm/Melissa - Melissa Officinalis

Melissa hei ndi yo nntsha zwitzhili, ubva malofha na gas, na mutambuluwo ya fhungudza na mutsiko wa malofha.

Nasturtium - Tropaeolum Majus

Ndi ḽiluvha ḽo no aluwa zwo leluwa, lina vhukuni ha u fhedza zwitzhili, na mushonga wo no kona u fhedza zwitzhili na zwithu zwa ulwa na zwitzhili na malwadze ane avha atshi khou kwama zwa nga ngomu malani.

Nettle - Urtica Dioica

Nettle yo ḓala vhukuma, ndi ḽiluvha ḽa vhadzimu ḽine ḽa kona vhukuma u fhodza. ḽine ḽa vha uri ḽo ḓalesa chlorophyll kha muvhuso wa zwimela. Ḽa dovha ḽa pfuma nga iron, lime, sodium na chlorine. Nettle hay i ya shuma sa zwiḽiwa zwa muvhuḓa, nga maanḓa kha convalescent stock. Iya lafha kha zwithu zwinzhi, iya thivhela na ṋowana. Ya ita uri hu vhe na mafhi manzhi. Na u ḓisa lutamo lwa zwiḽiwa. Ya dovha ya pfuma kha protein na iron, nettles hu ambiwa zwauri zwithu zwo no nga eczema, rheumatism na arthritis ai zwivhoni.
Nettles dzi na calcium na Ca:P ya vhuḓi (Calcium to Phosphorus) ratio nga maanḓa. Nettles khayo hu bva silica zwine zwa ita uri muvhuḓa na nguluvhe zwi vhe na mabesu. Ya engedza na uvha hone ha mafhi.

Parsley Petroselinum Crispum

Ndi maṱari avhuḓi a tonic. Parsley i ita uri malofha a vhe a vhuḓi na u lafha thaidzo dza murundo. Midzi ya hone iya thusa arali hu sina tsukanyo ya vhuḓi na u vhofholola malani. Iya lafha zwavhuḓi dundelo na tswio, na malwadze o vhangiwaho nga u shenga na u sa beba kha ya nduna, na u bveledza mbebo kha ya tsadzi.

Plantain

(Plantago major – plantain khulwane ine ya vha na maṱari ane o lala)
(Plantago lanceolata – Ribwort plantain ane avha na tshivhumbeo tsha pfumo na ṱari ḽo itaho tswititi)
Plantain ndi muri wo ḓowelayaho une wa wanala kha ḽoṱhe ḽa Afrika tshipembe. Na zwine zwa imisa nyaluwo, na u fhodza misipha, na u fhodza zwilonda, u lafha zwoṱhe zwa thumbuni, na mukhushwane. Ndi ya vhuḓi kha u ḓivhisa vhana vhaṱuku musi vha tshi khou u ḽa maṱari, i ya lafha musi une malani. Maṱari aya fhodza u kavhiwa ha murundo na u sa dzulisea. I dovha ya vha ya vhuḓi kha gastric inflammations na u shuma ha mala.

Roseships - Rosa Species

Rosehips ndi ya vhuḓi kha zwithu zwa mvelo zwa vitamins A, C na pfushi dzothe – na tshaka dza antioxidants. Ya dovha ya vha ya vhuḓi kha u ondisa na dzi tsinga, rosehips i dovha hafhu ya vha na calcium content na Ca:P (Calcium to Phosphorus) ratio.

Rosemary - Rosmarinus Officinalis

Rosemary i fhedza mutsiko wa malofha, na tshineto, na u sa vha na maanḓa kha muvhuḓa. Maṱari na tsinde zwiita uri hu tshimbile tsukanyo ya zwiḽiwa i dovha hafhu ya vha ya vhuḓi kha musi hu tshi khou rothola. Rosemary iya kona u lwa zwavhuḓi na zwivhungu ya dovha hafhu ya kona kha zwivhungu zwa u nambatela.

Thyme - Thymus Species

Thyme heyi i shuma kha vhathu na kha zwipuka nga mulandu wa u kona ulwa na zwithu zwoṱhe. Iya kona ulwa na zwitzhili, a, u dzika, tsukanyo, expectorant, na u fhodza zwithu zwoṱhe zwine wa vha wo tou lunwa nga zwivhungu. Tsinde na maṱari zwi shuma kha tsukanyo, vhuṱungu ha thumbuni, zwa u vhavha na zwo ṱanganaho na malani na u kona u bvisa zwivhungu.

Strawberry Leaves - Fragaria Vesca

Muvhili woṱhe wa tshimela tsha strawberry u lwa na antiseptic na murotholo. Maṱari a hone o pfuma nga iron. U shuma nga nnḓa kha u lafha, zwipundu na maṱo ane avha na zwilonda. Maṱari a strawberry tsha ḓaka ndi avhudi kha u lafha muvhuda une a vha u na malani na thaidzo ya malani.

Yarrow - Achillea Millefolium

Yarrow i kona vhukuma kha zwa murundo. Iya shumiswa nga nnḓa kha u lafha zwilonda. Yarrow iya ṱavhiwa lwa tshoṱhe ngauri iya kona u lafha na kha zwiḽiwa zwa muvhuḓa musi u tshi kha ḓi vha muṱuku kana wo no thanya. I lafha zwitzhili zwoṱhe. Iya thivhela kha ubva malofha. Ina calcium na Ca:P ratio ya nṱhesa.

VHA FANELA U DZHIELA NZHELE ZWA URI MISHONGA I SHUMISWA HUNA VHUSEDZESI NA HONA HUSINI U TSHI KHOU VALA MISHONGA TO TEAHO ARALI U TSHI KHOU VHONA URI TSHIFUWO TSHAU TSHI NGA VHA TSHI TSHI KHOU LWALA U FANELA U KWAMA VHAḒIVHI.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe