Strawberries tshi ya kona u sika muta wa maluvha a Rose. Huna zwa nga ngomu zwine zwi ya liwa nga ngomu ha mutshelo, ngeno thambo ine ya vha uri iya vhonala i tshi sumbedza u guma ha mutshelo, i vhidziwa upfi achenes, ndi dzi ovaries. Thambo inwe na inwe, zwavhudi vhudi ivha i tshi di vha mutshelo.
Vhubvo ha dzina avhuthu divhea. Vhanwe vhari hu vha ho sedziwa u phadalala ha mutshelo nga ndila ine ya adza ngayo musi i tshi khou hula. Vhanwe vha ri zwi nga vha zwi tshi khou fanyiswa na straw tshine tsho vha tshi tshi rengiswa lwa minwaha minzhi yo fhiraho England kana ndila ine mutshelo hoyu wa bveledziwa ngayo.
Mutshelo hoyu wo shuma sa mushonga lwa minwaha minzhi vhukuma nga vhadzimu vha vha Roma ubva murahu nga vho 230 BC, u fhodza tshinwe na tshinwe u fana na melancholy uya kha dzi kidney stones. Nga zwifhinga zwa mediaeval, tshi dzhiwa sa aphrodisiac na tsumbo ya lufuno nga mulandu wa tshivhumbeo tshayo tsha mbilu na muvhala mutsuku. Kuitele kwa hone, nga hetshi tshifhinga wo vha u tshi wana zwo oliwa kha dzi aletare na nntha ha dzi kereke na kha dzi phuphu dza kereke zwi tshi khou sumbedza u sa vha na vhuvhi na vhukhethwa.
Sa zwe zwa ambiwa nga vho David Trinklein vha gudedzini la Missouri, zwithu zwine zwa vhonala kha khothe ya Napoleon - Madame Tallien, vho vha vha tshi divhelwa u tamba nga mutshelo hoyu. Vho vha vha tshi shumisa zwine zwa swika 10 kg tshifhinga tshothe musi vha tshi khou tamba. Vhathu vhane vha bva America vho vha vha tshi vho la mutshelo hoyu musi hu tshi swika vha colonist. Tshifhinga tsha u tavha tsho thoma nga tshifhinga tsha vho Renaissance Europe, fhedzi vha US ndi vhone vho thomaho u bveledza lushaka lwa u tou thoma nga 1780.
U Bveledziwa Mashangodavha
China ndi vhone vhabveledzi vhahulwane kha lifhasi vhane vha vha vha tshi khou bveledza zwine zwa swika 40%, uya nga ha Tridge, tshiko tsha mafhungo a shango lothe. Vha United states ndi vhone vhane vha tevhela vhane vha vha vha tshi khou bveledza zwine zwa swika 15%, vha tevheliwa nga vha Mexico, Spain, Turkey na Egypt, hune linwe na linwe la vha na 4 uya kha 5% ya u bveledziwa ho fhelelaho.
Vha Spain ndi vhone vhane vha ya isa vhukuma kha mashango a seli, zwine zwa swika 23% kha zwine zwa bva, ha tevhela Mexico, ine ya vha na zwine zwa swika 22%, United States ya vha na 18% na Netherlands ine ya vha na 10.2%.
Vhahulwane vha u tanganedza ndi vha United states, vhane vha tanganedza zwine zwa swika 20%, ha tevhela Canada, ine ya wana 13% na Germany, ine ya wana 10% ha kona u da UK ine ya wana zwine zwa swika 8%.
U Bveledziwa Hapo
Mutshelo wa u tou thoma wo da Afrika Tshipembe nga 1856. Vha South African Strawberry Growers Association vho tumbuliwa nga 1972 uri vha kone u thusa vhatavhi nga zwithu zwothe zwine zwa nga vha zwi tshi khou kwamana na mutshelo hoyu na uri mirado ya hone i kone u dovha hafhu ivhe na mbuyelo.
U bveledziwa Afrika Tshipembe ho no hula vhukuma ubva lwa minwaha ya fumi yo fhiraho nga mulandu wa uri u khou todiwa nga huhulu hoyu mutshelo, fhedzi naho zworalo u tavha mutshelo hoyu zwi ya dura vhukuma, hune unga wana vhabveledzi vha 12 vha tshi khou bveledza 90% ya zwine zwa vha zwi tshi khou bveledza zwo fhelela.
U Bveledziwa
Mutshelo hoyu uya konda vhukuma fhethu hune ha vha na vhuria vhune ha rothola na tshilimo tshine tsha vha uri tsho linganela nahone u hula zwavhudi kha mavu ane avha uri ndi avhudi. Vhunzhi ha mutsheo hoyu Afrika Tshipembe u vha u tshi khou bveledziwa Brits - na dorobo ine ya vha iFree State, George, Paarl na Stellenbosch Western Cape.
Zwine zwa swika nga vhukati zwa hoyu mutshelo zwi vha zwi tshi khou bveledziwa nga nnda ha Afrika Tshipembe, ngeno huna uri zwinwe zwi vha zwi tshi khou bveledziwa hune ha vha uri ho tsireledziwa. Hezwi zwi vha zwi tshi khou thusa u tsireledza mutshelo hoyu kha zwithu zwine zwanga itea zwa mutshelo zwi dovha hafhu zwa thusa na kha u lapfisa tshifhinga tsha u bveledza na u kona u thusa kha u vha na mitshelo ya maimo a nntha. Fhedzi naho zwo rao u tavha fhethu hune ha vha uri ho tsireledziwa zwi ya dura vhukuma.
Khalanwaha Ya U Bveledza
Zwi tshi khou bva kha lushaka na fhethu hune ha vha uri hu khou bveledziwa hone, muri hoyu u tavhiwa ubva nga nwedzi wa Thafamuhwe u swika Lambamai wa thoma u kana nga nwedzi wa Fulwi uya kha Nyendavhusiku Afrika Tshipembe.
Tshaka
Lushaka lune lwa tou divhea vhukuma ndi hybrids ya Virginia strawberry, ine vhubvo hayo ha vha North America na lushaka lwa Chilean. Hu di vha na tshaka nnzhi dzine dza vha uri dzo fhambana dza mutshelo hoyu dzine dza tavhiwa Afrika Tshipembe, hune vhunzhi ha miri ya vha fhasi ha pfanelo dza miri. Zwine zwa vha zwi tshi khou amba uri vhatavhi vha fanela u badela dzi royalties kana vha vha murado wa dzi growers club uri vha kone u tavha muri hoyu.
Tshaka dzi ya vha dzo lugela u hula nga duvha kana dza balelwa u hula nga duvha lithihi. Ngeno huna uri dzine dza balelwa u hula nga duvha dzi tshi tea u wana duvha uri maluvha akone u vha hone. Dzi thoma uvha na maluvha nga Lutabvula kana avha atshi khou wa.
Thengiso
Mutshelo hoyu une wa swika nga vhukati uya rengisa u tshi kha di vha mutete henefha hayani. Une wa vha wo sala uya kona ha u vhewa kana waya kha manwe mashango u fana na Swaziland, Namibia, Mauritius na Mozambique, kana uya Middle Eastern, u fana na United Arabian Emirates, Qatar na Kuwait.
Mushumo
Mutshelo u dzhiwa sa zwiliwa zwine zwa vha zwa maimo a nntha nga mulandu wa u dala vhukuma ha vitamin, mineral, fibre na antioxidant content. “Thambo” i vha yo dala nga Omega 3.
U nga ula wo oma, kana kha dzi salads, u baga na kha dzi yoghurts kana ya vhewa uri iite jams, zwinwiwa kana syrups.
Matari a muri hoyu aya shuma u lafha zwithu zwo fhambanaho, u bva kha dzi arthritis uya kha fever, malani na kha dzi tswio na u tanzwiwa ha malofha na anaemia. Inga lafha na dzi rash.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe