Devils Claw Shumiswa kha Arthritis

© Olga Ernst
Devil’s claw ndi geophyte une wa kona u tshila fhethu hune havha uri ho oma hangei thungo lwa Kalahari nga u kona u vhea maḓi na pfushi kha miri ine yavha nga fhasi hune ha swika vhulapfu ha 25 cm long na u vulea ha 6 cm wide. Tshaka mbili – Harpagophytum procumbens na Harpagophytum zeyheri dzi wanala Namibia, Botswana na Afrika Tshipembe, na Angola, Zambia, Zimbabwe na Mozambique (H. Zeyheri). Mutumbu wa hetshi tshimela wo tanḓavhuwela matungo fhethu huhulwane, nahone u bveledza mutshelo une wa vha na tshivhumbeo tsha phalaphala une wa blomer luthihi fhedzi tshilimo – Ḽara uswika Lambamai. Dzina ḽi bva kha tshivhumbeo tsho no nga hook ya mutshelo (mupfa).
Vhathu vha Afrika Tshipembe vha Khoisan na vhane vha amba Bantu-vho shumisa devil’s claw kha tsukanyo, vhulwadze ha malofha, mukhushwane, sprains na boils. Nḓila ya u ushumisa ya khwiṋe ho vha hu u u shumisa sa tie kana u tou ḽa midzi ya hone fhedzi iya ḓodziwa na kha lukanda. Ṋamusi mushonga hoyu u hone sa philisi, capsules, tie, tinctures na creams. Vhathu vha u thoma u guda nga ha devil’s claw ho vha hu vha German, G.H. Mehnert, we aguda hoyu muri ubva kha vhathu vha San na Nama kha ḽa Namibia nga 1904. (ṋamusi Germany huna u dzhena vhukuma ha hoyu muri).
Fibre ntsu ya hoyu muri “claw” i shuma kha u ita zwiambaro na dzi mbeu dzo omaho dzi ya kona u sotoliwa dza ḽiwa. Mitshelo miṱuku iya kona u bikiwa sa muroho wa okra. Zwazwino uya shumiswa kha u fhedza vhuṱungu na ha arthritis – i shuma u fana na cortisone fhedzi i sina masiandoitwa. Fhedzi hu ḓivha na zwinwe zwine zwa khakhisa - sa tsumbo-devil’s claw a i tei u shumiswa nga vhathu vhane vha vha na diabetics kana vhane vha vha na duodenal na gastric ulcers.
Nga 2002, ye ya thoma u bvelelela yo ṱavhiwa kha ḽa Afrika Tshipembe na Namibia yo waniwa ina mbeu dza 250 000 nga 2003 ya ita 40 ton yo kaṋiwa nga 2004. Zwazwino kha ḽa Namibia iya kona u bvisa (90%) ya musi i tshi khou ya mashangoni manwe. Kha ḽa Afrika Tshipembe, devil’s claw i wanala kha ḽa Limpopo, Northern Cape (yo ṱavhiwa i ṱhukhu) na North West provinces (hune ndi ya vhubindudzi).
Devil’s claw yo ḓalesa hune havha mahatsini hune havha na maḓaka a mvelo o bviswa tsini na dzi bada kana shango ḽo laṱedzwaho. Tshimela tshipaḓalala nga mbeu kana nga u tou ṱavhiwa nga thanda. Uya hula wa ita ḓaka, tshimela tshiya tenda u kaṋiwa nga murahu ha minwaha miṋa. U kaṋa hu vha ho katelwa na u tou gwa u swika (1-2m u tsela fhasi), u bviswa, u tou geriwa na u omisa dzi thanda. Devil's claw ndi tshimela tshine tsha tsireledzwa kha ḽa Afrika Tshipembe, Botswana na Namibia. Hezwi zwiamba uri azwiho mulayoni ugwa kana u tou ṱavha tshimela tshithihi u songo wana mabammbiri ubva kha zwa vhalimi.

Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone

Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe