Devils Claw Yitirhisiwa eka Arthritis

© Olga Ernst
Devil’s Claw i ximilani lexi vekaka swakudya e timintswini ta xona lexi kotaka ku hanya eka tindzhawu letinga oma totani hile Kalahari hikuva xi hlayisa mati na swakudya etimintswini letinga leha kufika eka 25 cm hiku leha na 6 cm hiku anama. Tinxaka timbirhi – Harpagophytum procumbens na Harpagophytum zeyheri ti kumeka e Namibia, Botswana na Afrika Dzonga, xikan’we nale Angola, Zambia, Zimbabwe na Mozambique (H. Zeyheri). Ximilani lexi xina tshindi leri navaka e hansi naswona xihumesa mabilomu ya muhlovo wa purple kuya eka pink ya xivumbeko xa porompita lawa ya blomaka kuringana siku rin’we hi ximumu exikarhi ka November na April. Vito leri rivula xivumbeko lexi fanaka na xinjovo xa mihandzu ya kona (‘thorns’).
Rixaka ra ma-Khoisan na Bantu yalaha Afrika Dzonga vawutirhisile murhi lowu wa Devil’s Claw ku pfuneta mpfuvelo, mavabyi ya ngati, mukhuhlwani, kusuleka na boils. Ndlela ya kahle yo wutirhisa iku wun’wa Kunene tani hi tiya kumbe u guma mapa yakona kusuka eka timintsu kambe watoriwa nale ka nhlonge. Namuntlha, murhi lowu wukumeka hi ndlela ya tipilisi, capsules, tiya, tinctures na cream yotola. Munhu wosungula wa mulungu ku dyondza hi Devil’s Claw akuri mu German, G.H. Mehnert, loyi anga dyondza hi ximilani lexi kusuka eka tinxaka ta San na Nama tale Namibia hi 1904. (Today Germany sees huge imports of this herb.)
Xiphemu xantima eka “claw” xitirhisiwa eka ku endla ti baskiti kasi mbewu leyi omisiweke ya vandliwa yi dyiwa. Mihandzu loko yahari yintsongo ya swekiwa tani hi matsavu yofana na okra. Switirhisiwa swa manguva lawa swa ximilani lexi swikatsa kususa kuvava ka arthritis, steroid naku susa kupfimba – xitirha kufana na cortisone kambe xisala xingaha twali endzhaku ko xitirhisa. Hambiswiritano kuna switandzhaku - xikombiso, Devil's Claw ayifanelanga ku tirhisiwa hi vanhu lavangana diabetics, duodenal na gastric ulcers.
Hi 2002, swibyariwa swo sungula leswinga humelela e Afrika Dzonga na Namibia swive kona naswona switise mbewu yoringana 250 000 hi 2003 leyi tiseke ntshovelo woringana 40 ton hi 2004. Sweswi Namibia yihumelerisa (90%) wa yona leyi yisiwaka e matikweni mambe. E Afrika Dzonga, Devil’s Claw yikumeka e Limpopo, Northern Cape (ayi talangi) nale xifundzheni xa North West (Yitshoveriwa ku xavisiwa).
Devil’s Claw yitele lomu kungana byasi byo tala laha yitsakelaka misava ya sandi leyi khomaka mati laha swimila swantumbuluko swinga susiwa, kufana nale tlhelo ka patu nalaha ku lahliwaka thyaka. Ximilani lexi xibyariwa hi mbewu kumbe kutirhisa timintsu ta xona. Xamila enhoveni, xiva xilulamele ku tshoveriwa endzhaku ka mune wa malembe. Ntshovelo wu katsa kuceriwa kuringana (1-2 m hiku enta), kutsuvuriwa, ku tsemeleriwa nakue omisiwa ka timintsu. Devil's claw i ximilani lexi sirheleriwaka laha Afrika Dzonga, Botswana na Namibia. Leswi swivulaku aswile nawini ku cela ximilani lexi kumbe ku tshoveriwa munhu angari na mpfumelelo kusuka eka tindzawulo tohambana hambana na nhlayiso wa ntumbuluko.

Disclaimer ya Swavutshunguri

Vuxokoxoko lebyi i byo dyondzisa xikan’we no nyika vuxokoxoko naswona swinge tekiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko lebyi abyi kongomisiwangi eka kuyimela switsundzuxo swa vutshunguri kumbe kutshunguriwa loku ku nyikeriwaka hi lavanga leteriwa eka swavutshunguri.

Translated by Ike Ngobeni