Buckwheat (Fagopyrum esculentum) ndi tshimela tshine tsha hula nga nwaha tsha swika kha 1.2m uya nntha na midzi ine ya vha uri yo tsa na tshikhala tshituku tsha u hula. I vha i tshi khou tavhelwa mbeu yayo, ya tshivhumbeo tsha triangular uri i liwe nga vhathu, zwifuwo na tshimela tsha u vala zwimela zwihulwane.
Ndi ‘mbeu yo khetheaho’ a ina vhushaka na wheat. Naho zworalo, naho isa bvi kha muta wa mahatsi u fana na cereals, i taluswa khathihi na dzi cereal grains.
Vhubvo hayo ndi Southeast Asia nahone yo thoma u tavhiwa lwa minwaha ine ya swika millennia. Yo tavhiwa China nga vho 1000 A.D, ya divhiswa kha la Europe nga centuary ya vhu 15 ya kona u phadalala ya ya U.S. nga centuary ya vhu 17.
Russia na China ndi vhone vhabveledzi vhahulwane vha buckwheat kha shango vhane vhabveledza zwine zwa swika 700 000 na 661 000 hectares, nga u thonifhea. Vhanwe vhabveledzi hu vha ho kateliwa na Ukraine (167 000 ha), France (111 000 ha) n USA (83 000 ha).
U shumiswa ha buckwheat Afrika Tshipembe zwi na tshikalo - I shuma nga maanda sa tshimela tsha u vala tshimela tshihulwane. Buckwheat yo vha yo tavhiwa nga vhunzhi minwaha minzhi yo fhiraho, fhedzi nga mulandu wa mvelelo dzine dza vha thukhu na u ditika nga malatwa a zwifuwo, u bveledziwa hayo zwo mbo di fhungudzea.
Buckwheat a ina gluten, ya dala vhukuma nga protein, fibre, magnesium, calcium, potassium, phosphorus, fatty acids: omega 3 and 6, niacin, na folate.
Mbeu ya Buckwheat nga maanda matari, avha na rutin pigment dza tshimela, dzine dza divhiwa kha u khwathisa dzi mbondo. Tie dala ya ya buckwheat i vha ina tshikalo tsha nntha tsha rutin ya dovha hafhu ya vha na mbuyelo kha u fhungudza malwadze a dzi mbilu, na u fhungudza khombo ya u khwathisa dzi arteries ya dovha hafhu ya vha na zwithu zwa anti-oxidative.
Grain iya liwa yothe, kana wo i bika na vhuswa, kana yo tangana na fulauru kana ya shuma sa groat. Mbeu ine ya vha dehulled ine ya dovha hafhu ya divhiwa sa buckwheat groats, dzi ya divhea (dzo oma kana dzi songo oma) kha zwiliwa zwa u fhungudza muvhili zwine zwa vha zwo tou ralo na kha dzi salad, kana wa engedza kha sobo na kha stew kana ya shuma kha dzi crackers na granola.
Fulauru ya Buckwheat (yo itwaho nga mbeu ine ya vha i tshi khou bva fhasi) dzi vha dzi tshi khou shuma u ita dzi noodles na u tanganiswa na gluten-hune ha vha hu sina zwithu zwa u baga. Mbeu ya buckwheat ine ya vha yo omiswa i vhidziwa upfi kasha. Kasha ine ya vha ina muvhala mutsuku na wa buraweni ivha ina nduhu ine ya vha uri yo khwatha, na muthetshelo wa u omiswa.
Huna fulauru ya zwa sialala Russia, Poland na manwe mashango a East-European, buckwheat i ya shuma hu tshi khou itwa vinegar, beer, liquor na tie.
Buckwheat husks (musi ho no bviswa mbeu) inga fhiwa kholomo, nngu mbudzi na zwinwe na kha zwithu zwa dzi khuhu.
Musi wo sedza maluvha a buckwheat avha o dala nga dzi notshi, hu nga kona u wanala vhukuma mutoli nga vhatavhi. Mutoli wa hone u vha wo dala vhukuma nga protein wa dovha wa vha na 22 kha dza 24 dzi essential trace elements hune khadzo ha vha ho dala vhukuma iron.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe