Vuhumelerisi Bya Buckwheat

© Jasper Teboc (North Carolina State University)

Buckwheat (Fagopyrum esculentum) I ximilani xa lembe na lembe lexi humesaka mabilomu lexi kulaka kuya fika eka 1.2m hiku leha lexingariki na timintsu to enta naswona xina nguva yokoma yo kula. Xi rimeriwa mbewu leyi ya xona yintsongo swinene ya xivumbeko xa triangle leyi dyiwaka hi vanhu, tani hi mphakelo wa swifuwo, kumbe tani hi swimilani swotatisela. 

Ximilani lexi I xohlawuleka naswona a xina vuxaka na koroni. Kuriku hambi swiritano axi weli ehansi ka ndyangu wa byasi kufana nati cereals, xiwela ehansi ka mbewu yati cereal. 

Ekaya ka xona hile Southeast Asia naswona xibyariwile kona kuringana malembe lawa yotala swinene. Axi byariwa e China kwalomuya kava malembe yava 1000 A.D., xiyisiwa e Europe hi va 15th century kutani xihangalakela e U.S. kwalomuya kava 17th century.

Vahumelerisi va Buckwheat

Russia na China I vahumelerisi nkulu va buckwheat emisaveni hinkwayo hi kutlula kwalomu ka 700 000 na 661 000 hectares, kuya hi tiko ha rin’we. Vahumelerisi van’wana kukatsiwa Ukraine (167 000 ha), France (111 000 ha) na USA (83 000 ha).

Ku tirhisiwa ka buckwheat e Afrika Dzonga swipimiwile- tani hileswi yitirhisiwaka tani hi swimilani swo engetelela. Buckwheat ayi byariwa swinene eka malembe lawa ya hundzeke, kambe hikwalaho ka masalela ya ntshovelo wayona lawanga tsakiseki xikan’we naku langutela ngopfu eka masalela ya swimilani leswaku swita dyiwa hi swifuwo, kuhumelerisiwa ka buckwheat leswaku kuta kumeka mbewu swile hansi swinene.

Switirhisiwa Swa Buckwheat

Buckwheat ayina gluten, yi fuwile hiti protein, fibre, magnesium, calcium, potassium, phosphorus, ti fatty acids: omega 3 na 6, niacin, na folate. 

Mbewu ya buckwheat, ngopfu ngopfu matluka, yana rutin muhlovo wa ximilani, lowu tivekaka hiku tiyisa makhumbi ya capillary. Tiya ya rihlaza ya buckwheat yina nhlayo yale henhla swinene ya rutin naswona yivuyerisa swinene eka kuhunguta mavabyi lawa ya fambelanaka na mbilu, yi hunguta khombo raku tsindziyela ka misiha ya mbilu naswona yitlhela yi pfuneta swinene tani hi antioxidant.

Tindoho leti tidyiwa tite tano kumbe ti vandliwile, tiswekiwa eka mukapu, ti kandziwa eka flawuri kumbe titirhisiwa tani hi groats. Mbewu leyinga vandliwangiki leyi tivekaka tani hi buckwheat groats, yina ndhuma swinene (raw or sprouted) eka swakudya leswinga endliwangiki nchumu naswona yitlhela yitirhisiwa eka ti salad, yi cheriwa eka ti supu, stews kumbe yitirhisiwa eka ti crackers na granola. 

Flawuri ya buckwheat (leyi endliweke hiku kandza mbewu yakona) yitirhisiwa ku endla ti noodles xikan’we naku cheriwa eka nkatsakanyo wa swo baka leswingariki na gluten. Mbewu ya buckwheat leyi katingiweke yivuriwa kasha. Kasha leyinga yotshuka kuya eka buraweni yina nuhelo wotiyela wa timanga xikan’we na nantswo wo katingiwa. Flawuri ya ndzhavuko yale tikweni ra Russia, Poland nale matikweni ya vuhuma dyambu bya Europe, buckwheat yitlhela yitirhisiwa ku endla vinegar, biya, byalwa na tiya.

Buckwheat husks (endzhaku kaloko ku susuwie mbewu) yinga phameriwa swifuwo swofana na tihomu, tinyimpfu, timbuti na swifuwo swin’wana kukatsa na tihuku. 

Hikwalaho ka ndhuma ya mabilomu ya buckwheat eka tinyoxi, vulombe kungava swihumelerisiwa swin’wana swa varimi va buckwheat. Vulombe bya buckwheat byi fuwile swinene hiti protein naswona byina kwalomu ka 22 wa 24 wati trace elements ta nkoka laha kungana iron yotala swinene.

Translated by Ike Ngobeni