Athrixia i Vhidzwa tie ya ma Bushman

© JMK
I dovha ya vhidziwa tie ya ma Bushman' (nga luisimane.) Boesmanstee (tshivhuru.), Icholocholo, itshelo, umthsanelo (nga tshi Zulu), Athrixia phylicoides ine ya vha thethe na muvhala mudala wo dalafhalaho, na maluvha ane a vha na muvhala wo yelaho kha phephulu, ndi ḽilluvha ḽo ḓoweleyaho vhukuma ngadeni na hone hayani haḽo ha vhubvo ndi southern na Central Africa.
Vha zwa sialala vha ya ita tiea ngaḽo (ho sedziwa na dzina ḽahone Bushman’s tea), unga ḽi shenga u tshi khou itela u fholisa mukulo une wa vha na zwilonda sa vhathu vha ma Sotho na ma Xhosa, ngeno vhavenḓa vha tshi tou nwa midzi ya hone vha tshi khou itela u bvisa zwine vha sa zwiṱoḓe. Tsinde ḽa hone, ḽo bviswa maṱari oṱhe ha itwa dzi tswiyelo.
Yo vha i tshi shuma na kha u ṱanzwa malofha, na u lafha ṱhoho yo no rema na u lafha mukulo arali ipfi ḽi sa khou bva. Kha zwinwe zwipiḓa zwa Southern Africa hu tendiwa uri ndi iaphrodisiac.
Huna nḓivho ṱhukhu nga ha zwa ulwa na zwitzhili na na zwa u mela ha dzi tshikha dzine dza vha hone kha Athrixia, naho nga zwa mvelo i tshi shumisa allude kha u kona zwitzhili zwi sa vhonaliho. 2 yo vha i tshi shumiswa u lafha vhulwadze ha mbilu, diabetes, u tshuluwa na u lafha vhulwadze ha zwa vhudzekani.
Dzi ṱhoḓuluso dza ḽa Afrika Tshipembe dzi sumbedza uvha hayo ṱhukhu ha mapfura a zI ane avha ana muthetshelo wa vanilla, caramel na honey. Hoyu munukhelelo, naho zwo ralo, a u tei u shuma u woṱhe kha Athrixia vhane vha bveledza dzi phefumu, fhedzi vha ya shuma na kha zwiḽiwa na zwiniwa. Maṱari aya vhuyedza ngauri avha asina caffeine.
Wo no kaṋeswa maḓakani, vhane vha vha vha tshi khou ṱavha lwa u rengisa vho no tumbula fhethu kha ḽa, KwaZulu-Natal, Mpumalanga na Limpopo kha ḽa Afrika Tshipembe.
Muri uya hula wa vha ḓaka kha zwipiḓa zwa eastern ha Afrika Tshipembe nahone u wanala matomboni na kha nḓowelo ya luwani ubva mahatsini uya maḓakani. U ṱavhiwa zwavhuḓi nga u tou khathiwa, uya konḓa wa dovha wa nga nwedzi wo fhelelaho.

Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone

Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe