Hu ya vha na dzi mbeu dzine dza vha dzo kwamana (arils) ha vha na u kona u khethululwa nga zwithu zwine zwa vha zwitshena. Dzi arils dzina mbeu ine ya vha angular ine ya vha yo moniwa nga zwithu zwine zwa nga juice, zwine zwa disa zwiliwa zwine zwa difha zwa juice tsuku.
Pomegranate dzi hula fhethu hune havha hu tshi khou fhisa, fhedzi dzi ya tsireledziwa kha mufhiso. Dzi disa luvha line la kona u di bebisa nga ndila tharu vhukati ha nwedzi wa Khubvumedzi na Lara. Hezwi zwi vha zwi tshi khou amba uri mutshelo unga kona u u kana nga murahu ha tshifhinga na hone nga ndila tharu.
Dzine dza vha dzi tshi khou ya u rengiswa dzi fanela u kaniwa nga murahu ha minwaha miraru nahone dzi ya kona uvha dzo dala u swika kha 30 ton nga hectara dzine dza vha dzi tshi khou kaniwa (ubva kha dzine dza vha uri dzo no swikisa minwaha ya rathi uya nntha), fhedzi u swika kha 42 ton nga hectara. Mitshelo iya kona u vhewa hune havha uri hu ya rothola ya fholiswa ya kona u vhewa nga ndila yone, arils na mapfura (zwi ya shumiswa hayani) kana zwa tuwa zwa ya mashangoni a nnda zwi zwitete.
Miri hei iya kona u hula ya bveledza mitshelo lwa minwaha minzhi vhukuma, zwino ndi zwa ndeme uri musi u saathu thoma u tavha, vhatavhi vha fanela u nanga mbeu ine ya vha ya vhudi ubva kha vhane vha vha na ndivho, vha dzhia mavu aya u toliwa, ha toliwa na vhundeme ha madi, ha lugiselwa na mavu uri khao hu kone u dzhena midzi ine ya do tsa ha pangiwa na zwa u sheledza. Vha ya tsivhudza vho Jorrie Mulder vha zwa techinical vha tshi khou tsivhudza vha Pomegranate Producers Association (POMASA).
Mavu ane Avha uri ndi a Vhudi kha Pomegranates
U lugisela hune wa khou do tavha hone ndi zwa ndeme. Na u kona u tola mavu nga murahu ha musi u saathu tavha na zwone ndi zwa ndeme uri midzi i kone u bvelela zwavhudi. Utsa ha midzi ndi zwone zwine zwa amba uri mbalo na u khwatha ha midzi na u hula ha muri na u kona u bveledza. Sa tsumbo u tsa ha midzi zwi tutuwedza u sheledza - zwothe nga tshifhinga tshothe na u dala hu todea madi mangafhani nga tshifhinga.Unga kona u itavha kha u fhambana ha mavu fhedzi dzi funa mavu ane vha na pH ya 5 - 7.5. U fanela u thoma u lugisela mavu ho sala minwedzi mina kana mitanu u saathu tavha,hezwi zwi vha zwi tshi khou kona u kala pH ya 5 yo tangana na limestone na u kona u panga phosphorus arali dzi ndingo dza u toliwa ha mavu dzi tshi khou ralo. Arali zwi tshi khu todea, unga fhungudza pH ya mavu nga u shela sulphur. U nga kona na u panga Gypsum uri i kone u linganisa u vha hone ha sodium (Na) kha mavu.
Ndi zwa ndeme uri mavu afanela u toliwa. U langa mishonga na u kona u pangiwa ha dzi mineral zwi fanela u itwa ho thoma ha vha na dzi ngudo dza vhuronwane dza mavu. Zwi ya fana, vhafuwi vhaswa vha nga vha vha tshi khou toda u engedza vhutshilo ha microbial kha mavu nga u panga manyoro ane avha uri ndi avhudi musi vha tshi khou tavha, arali mvelelo dzi tshi khou ri hu fanela u engedziwa.
U fanela u sa tenda u itavha kha mavu ane avha uri akhou di sogolela hune havha ho dala vumba ngauri hezwi zwi ya ita uri midzi i sine.
Kha mavu ane avha uri o tsa uvha hone ha mavu kha muri muthihi hu vha hu hutuku na hone muri uya swika hune wa vha na gomelelo na u sa vha na pfushi. Mavu ane avha uri o farana aya ita uri midzi isa tse na u dzhena ha madi zwi konde.
U fana u dzudza dzi row dza bulasi na ha u tavhela uri hu kone u vha hu tshi dzhena duvha na mavu avhe avhudi. Hune havha ho sedza vhukovhea hu vha hu havhudi; tshimela tshi ya kona u wana duvha kha matungo atsho othe nga masiari. U fanela u lingedza uri u songo tavha zwo sedza vhubvaduvha uri zwi sa do swa nga duvha na u shavhisa unga tshinyadziwa nga murotho wo kalulaho ngauri hu vha hu fhethu hune havha ho tsa.
U Tavha Pomegranates
Nga zwine zwa vha uri zwo linganela, vhukati ha 600 na 800 zwi fanela u tavhiwa nga hectara. U siana ha muri zwi fanela uvha nga ndila hei: zwine zwa nga vha 5m vhukati ha dzi row na 2, vhukati ha dzi row dza miri. Masimuni arali ha vha ho tsitsikana, u bveledza hu ya vha fhasi, miri ya vha hone nga nntha ha miri na u dzhena ha zwa u fafadzela hu ya vha hu sa khou shuma.
Musi hu tshi khu lugiselwa mavu (sa tsumbo u kana) mavu a fanela uvha o litshedzana nahone a fanela uvha o lugela u tavha. U tshi nga engedza, mitalo ya u sheledza i fanela uvha yo no pangiwa.
Vhafuwi vhaswa ha ya vhudziwa uri zwimela zwiswa zwishumiswa (u gera midzi) ubva kha vhane vha divha fhedzi.
Zwa u gera midzi zwi tavhiwa mafheloni a Vhuria kana hu tshi khou thoma Lutabvula, fhedzi miri ine ya vha yo bagiwa ndi yone ine ya vha ya khwine musi yo tavhiwa nga tshifhefhe na Tshilimo. Nga murahu ha u tavha u fanela uvha na zwine wa shela u shavhisa u mela ha tshene na u sheledza nga u tavhanya u shavhisa u farana ha mavu. Na midzi ine ya nga oma.
Zwi tshi khou bva kha u toliwa ha mavu, zwine zwa swika 100 kg/ha nitrogen (N) ifhiwa nga khalanwaha. (Hezwi kanzhi zwi kaliwa nahone zwi fanela u dowelwa zwi tshi khou bva kha u toliwa ha mavu).
Na u toliwa ha matari zwi fanela u dzula zwi khou itwa. Hezwi zwi vha zwi tshi khou sumbedza uri ahuna dzi mineral dzine dza vha uri dzi khou tahela kha muri naa. Hezwi zwi nga langiwa na kha ula ha foliar. Hezwi zwa u panga foliar ndi, naho zwo ralo zwi tshi thusa lwa tshifhinga tshituku. Zwine zwa thusa lwa tshifhinga tshilapfu ndi u tavha zwine zwa pfumisa mavu, vha ralo vho Jorrie. Zwa foliar zwi vha zwo katela, foliar zinc (Zn) musi ho no vha na mitshelo, boron (B) musi hu tshi khou vha na maluvha na zwiludi zwa kelp.
Zwi nga dovha zwa vha zwavhudi kha u bveledza muvhala na uvha hone ha swigiri kha arils. Wa wana na tsivhudzo ubva kha vhadivhi nga ha manyoro ane avha uri ndi one o lugelaho.
U Sheledza Pomegranates
Ndi zwa ndeme uri hu vhe na u kaliwa ha vhu ndeme ha madi na mitalo ya u sheledza uri zwi pangiwe hu saathu thoma u tavhiwa. Hu sina ndavha uri tshimela hetshi thi funa fhethu hune ha fhisa hune mutsho wa hone wa fhisa. Muri hoyu uya toda u sheledzwa arali u tshi khou toda u ita zwa vhubindudzi kha mitshelo. Miri inga hula i sina madui, fhedzi iya vha na mutsiko kha u nga bveledza mitshelo ine ya vha mihulwane ine yavha na mutakalo.Dzi ndingo dza u sheledza ubva kha vha Agricultural Research Council (ARC) dzo do amba uri nga 2018 na dzinwe dzi mvelelo dza preliminary dzo sumbedza uri zwa u sheledza zwa micro zwi nga vha na mvelelo dza vhudi u fhira zwa drip.
Zwa u sheledza nga nntha azwi tutuwedziwi ngauri maluvha ahone ha todi madi. Huna zwine zwa nga gudisa nga vhudalo kha thodea dza madi zwine zwa nga vha 7 500 m3/ha nga khalanwaha. Hezwi zwi vha zwi tshi khou lingana na mvula ya 750 mm.
Zwine zwa Todea Musi u tshi Khou Sheledza
Zwine zwa tutuwedza u nyora zwi vha zwi zwituku zwi tshi kho vhambedzwa na zwithu zwine zwa vha zwituku u fana na mutsho, u sheledza na zwishumiswa zwa tshimela. Naho zworalo tshimela hetshi tshi bveledza zwithu zwinzhi zwine zwa vha zwa manyoro nahone tshi ya vha tshi tshi khou toda pfushi ine ya vha uri yo ima ngauri na u iisa phanda na u bveledza.Phosphorus na potassium zwi ya shelwa arali ndingo dza hone dza mavu dzi tshi khou ralo. zwinwe zwa zwithu zwine zwa vha uri zwo doweleya kha hetshi tshimela ndi zinc (Zn), zwi vhonala nga musi matari atshi vho vha na muvhala wa Tshitopi. Hu nga kona u sheliwa foliar ya Zn nga murahu ha musi ho no vha na mutshelo u tshi vho vhonala. Fhedzi u fanela u wana tsivhudzo kha vhadivhi.Translated by Khalirendwe Nekhavhambe