Go Bjala Pomegranates

Pomegranate ya go butšwa ke seenywa sa go hlakahlakanego le karolo ya boteng ye lewago le letlalo le thata leo le na lego mmala le anthocyanin.
Diphakete tše tšwetšego tš mabele a khubedu (arils) le dikarolo di arotšwe ka pith ye šweu. Arils e na le peu ye bogale e kgobokaneditšwe ke legong la todi manegwa la go lewa, leo le tšweletšago esiti ya go tanta, matutu wo khubedu.
Pomegranates di gola mo mafelong a selemo eupša di swanetše go šireletšwa go phišo ya letšatši. Di tšweletša matšoba a self-pollinating a mararo magareng ga Setemere le Nofemere. Se se ra gore seenywa se butšwa mo lebakeng le letelele gomme se tla buna mo ditiragalong tše tharo.
Tšweletšo ya kgwebo ya pomegranates e swanetše go thoma ka morago ga mengwaga ye meraro gomme e ka buna godimo ga palogare ya ditone tše 30 go tšwa go mehlare ye megolo (go tloga go mengwaga ye e selelago le go feta), eupša go fihla go ditone tše 42 godimo ga hektare di bunwe. Dienywa di a fodišwa e be di hlaolwa ka morago ga puno gomme di tla rekišwa bjalo ka seenywa ka moka go ba di dirwa matutu arils le oli (ya go šomišwa ka gae) goba ya romelwa ka ntle bjalo ka seenywa se foreše.
Mehlare ya Pomegranate e a gola ebile e tšweletša dienywa mengwagasomeng ka fao go bohlokwa gore pele ga pšalo, balemi ba bafša ba pomegranate ba kgethe khalthiba ye kaone ya go tšwa neseri ya seriti, ba tšea dišupommu, ba sekaseke boleng bja meetse, ba beakanye mmu go dumelela tseno ya ka fase ya medu le go lokela nošetšo, go eletša Jorrie Mulder, moeletši wa sethekniki wa Pomegranate Producers Association (POMASA).

Mmu wo Kaone wa Pomegranates

Go beakanya lefelo la go bjala pomegranates go bohlokwa. Taolo ye e kgontšhago ya mmu pele ga pšalo e tla thuša ka tlhamollo ya bolumu ya medu. Botebo bja medu ya sebjalo bo laola palo le boleng bja medu gammogo le kgolo le tšweletšo ya mohlare. Go fa mohlala, botebo bja medu bo tla huetša nošetšo - poeletšo (bjang, ga kae) le bogolo (bokaakang bja meetse ka nako e tee) bja meetse.
Pomegranate e ka bjalwa mo mebung ya mehutahutaka katlego eupša e rata mmu wa pH ya 5 - 7,5. Thoma ka go peakanyo ya mmu dikgwedi tše nne ya go tše tlhano pele ga pšalo, go swana le go beakanya pH ya mmu go limestone tše 5 le go oketša fosforo ge ditekommu di laetša ka tsela yeo. Ge go nyakega, theoša mmu wa PH ka go oketša sebabole. Tšipsamo e ka oketšwa go fediša sa sodiamo (Na) mmung.
Go bohlokwa go sekaseka mmu. Lekanyetšo ya dikhemikhale le koketšo ya diminerale e swanetše go dirwa ka morago ga dinyakišišo tšeo di tseneletšego disekoseko tša ditlamorago tša mmu. Ka go swana, balemi ba bafsa ba ka nyaka go oketša bophelo bja dimaekropo mmung ka go oketša manyoro a botse ge a bjalwa, ge e le gore diphetho di lokafatša se.
Efoga go bjala pomegranates mo mmung wo sa gamolegago gabotse le wa letsopa la godimo ka ge se se tla feletša ka go bola ga medu.
Mo mmung wa maemo a fase, hwetšagalo ya bogolo bja mmu godimo ga mohlare ke bo bonnyane gomme mohlare o ba ka fase gs komelelo le phepompe. Mmu wa kgohlaganya o tla laola tsenelelo ya medu gammogo le oksitšene, tsenelelo ya meetse le go sepela ga ya meetse mmung.
Rulaganya direi le dithaba tša pšalo tša ponagatšo ye botse ya letšatši le kelelatšhila. Sekhutlo sa Leboa-Borwa se kaone, sebjalo se se hwetša palo ya go lekana ya seetša sa letšatši ka mahlakoreng a mabedi a mohlare mosegare. Leka go se bjale go lebelela leboa slopes go fokotša phišo ya letšatši gape o phema mafelo ao a kgonago go hwetšwa tšhwane go swana le mafelo ao a bulegilego.

Go Bjala Pomegranates

©Marinda Louw

Katologanyo ya mehlare ye mpsha ya dikenyo tša pomegranate e tla laolwa ke mohuta wa mmu, nošetšo, ge e le gore tshepedišo ya legora e šomišwa le khalthiba ye kgethilego. Ka kakaretšo, magareng ga 600 le 800 ya mehlare e swanetše go bjalwa ka godimo ga hektare. Katologanyo ya mehlare e swanetše go ba ka tsela ye e latelago: bonyane bja 5 m gare ga direi le 2 m magareng ga mehlare ka tatelano. Ge e le gore mohlare wa dikenyo o tletše, tšweletšo ya dikenyo e a fokotšwa, dikenyo di beiwa godimo ga mohlare fela, tagilego e a fokola le tsenelelo ya gašetšo ya didirišwa ga e šomae gabotse.
Ka kgonthe ya peakanyo ya mmu (mohlala, sephatšammu) mmu o swanetše go ba o hlephilego le go lokela pšalo. Godimo ga moo, dinošetšo di tla be di hlongwilwe.
Balemi ba bafsa ba pomegranate ba eletšwa go reka ditlabakelo tše mpsha (dirapana tša medu goba mehlare ye swerwego) go tšwa go seriti sa neseri fela.
Diripana tša di bjalwago di bjalwa ka mafelelong a marega goba mathomong a seruthwana, eupša mehlare ye swerwego e šoma bokaone ge e bjetšwe lebakeng la seruthwana goba mathomong a selemo. Ka morago ga pšalo, go oketša ka khupetšo go šitiša mengwang go gola e be o nošetša mmu ka pele go thibela medu go oma.
Go ya ka diphetho tša phetlekommu, palo e ka bago 100 kg/hektare naetrotšene (N) e fiwa ka ngwaga. Ye ka kakaretšo ya tekanyo gomme e swanetše go fetolwa go ya ka dipoelo tša disekoseko tša mmu.
Ditshekatsheko tša letlakala di swanetše go dirwa ka ngwaga. Se se tla bontšha ge go na le tlhaelelo ya diminerale ka gare ga sebjalo. Se se ka lokišwa ka phepo tša foliar. Le ge go le bjale, Foliar ke tharollo ya nako e kopana. Tharollo ya lebaka le letelele ya tlhaelo ya phepo ya dibjalo ke go maatlafatša mmu, gwa realo Jorrie. Foliar e ka akaretša, zinki Ya foliar (Zn) morago ga dikenywa, boron (B) ka nako ya go khukhuša le seela kelp.
Go ka ba bohlokwa go fokotša naetrotšene: fosforo kgauswi le go butšwa ga seenywa, go netefatša tlhabollo ye botse ya mmala le tlalelo ya swikiri ka gare ga arils. Kgopela keletšo go setsebi ka ga monontšha wa maleba wa pomegranates.

Nošetšo ya Pomegranates

Go bohlokwa gore boleng bja meetse bo lekwe gomme dinošetša di hlomiwe pele ga pšalo. Ka ntle le kgetho ya pomegranate ya boso bja go oma le go fiša, mo hlare o hloka nošetšo go tšweletšo ya dienywa. Mehlare e tla gola ka ntle le meetse, eupša e tla be e le tlase ga gatelela go ka kgona go tšweletša dienywa tša maemo a magolo.
Diteko tša nošetšo tša Khansele ya Dinyakišišo tša Temo (ARC) di phethilwe ka 2018 gomme dipoelo tša mathomo di laeditše gore micro-irrigation e ka ba le dipoelo tše kaone go feta mathopo wa nošetšo. Nošetšo ya kgašo ga e eletšwe kagobane matšoba a pomegranate a ka hlaselwa bošidi. Tlhahli ya kakaretšo ya dinyakwa tša meetse ya pomegranates e tla ba 7 500 m3/ha/hektare go ya ka sehla. Ye e lekana le 750 mm ya pula.

Dinyakwa tša Monontšha wa Pomegranates

Khuetšo ya monontšha ka pomegranates ke ye nnyane ka go bapetša le dintlha tša go swana le klimate, nošetšo le ditlabakelo tše sebjalo. Le ge go le bjalo, pomegranates e tšweletša palo ya godimo ya dibolang gomme e nyaka phepo ye itšego go tlaleletša tšeo le go tšwela pele ka tšweletšo.
Fosforo le potasiamo di swanetše go dirišwa fela ge tshekatsheko ya mmu goba letlakala e bontšha tlhokego. Ye nngwe ya tlhaelo tše mmalwa tša pomegranates ke Zinki (Zn), e bonwa bjalo ka matlakala a fetoga mmala a ba serolwane. Tšhomišo ya Zn foliar ka morago ga dikenywa tše di beilwego e a hlokega. Kgopela keletšo go setsebi ka ga lenaneo la monontšha le maleba.

Translated by Lebogang Sewela