Dikgarenate tse Ntseng di Hola

© Marinda Louw
Kgarenate e hodileng tsebong ke ditholwana tse rarahaneng tse nang le karolo e ka hare e jewang le letlalo le thata le nang le mmala wa pigment anthocyanin.
Dihlahiswa tse kgubedu tse tletseng dikarolo (li-arile) le dikarolo tse arohanngwang ke pithane e sa jewang e tshweu. Bo-maleshwane ba na le peo e nyenyane e pota-potilweng ke dijo tse nang le lero le monate, tse hlahisang lero le monatela esiti, lero le lekgubedu.
Dikgarenate di hola dibakeng tse futhumetseng tsa lehlabula empa di lokela ho sireletswa ho se chese ha letsatsi. E hlahisa dipalesa tse itlhwekisang ka dipalesa tse tharo pakeng tsa Lwetse le Pudungwana. Sena se bolela hore ditholwana di butswa ka nako e telele mme di tla kotulwa dikarolong tse tharo.
Mokgwa wa kgwebo ya dikgarenate o lokela ho qala ka mora dilemo tse tharo mme o ka fana ka dithane tse 30 ka hektare ho tloha difate tse hodileng tsebong (ho tloha dilemong tse tsheletseng ho ya pele), empa ho kotulwa dtse 42 ka hektare. Ditholwana di theohile mme di hlophiswa ka mora kotulo' mme di tla rekiswa e le ditholowana kaofela kapa di sebediswe ho lero, di-arile le oli (tshebediso ya sebaka) kapa ho romelwa e le ditholwana tse ncha.
Difate tsa dikgarenate di tla hola di be di hlahise ditholwana ka dilemo tse mashome kahoo ke habohlokwa hore pele ho lema, dihwai tse ncha tsa dikgarenate di kgetha mofuta o motle ka ho fetisisa wa dijalo, di nka ditekanyetso tsa mobu, di hlahlobisisa boleng ba metsi, di lokisa mobu ho dumella ho kenella ka metso e tebileng le ho kenya le nosetso, e eletsa Jorrie Mulder, moeletsi wa theknoloji ya Mokhatlo wa dikgarenate tsa Pomegranate (POMASA).

Mobu o Molemo ka ho Fetisisa wa Dikgarenate

Ho lokisetsa sebaka sa ho jala dikgarenate ke habohlokwa. Tlhokomelo e ntle ya mobu pele o lema e tla thusa ka katleho ya motswako. Ho teba ha mobu wa semela ho kgetholla palo le boleng ba metso hammoho le kgolo le tlhahiso ya sefate. Ka mohlala, ho teba ha methapo ya metsi ho tla susumetsa nosetso - ka bobedi kgafetsa (ha, ka makgetlo a mangata) le modumo (metsi a mangata ka nako) wa metsi.
Dikgarenate di ka atleha ho lengwa mobung o mongata empa o kgetha mobung pH ya 5 - 7,5. Qala ka ho lokisa mobu ho dikgwedi tse nne ho tse hlano pele o lema, jwalo ka ho fetola mobu pH ho fihlela bonyane 5 ka lejwe la mokwetla le ho eketsa phosphorus haeba diteko tsa mobu di bontsha jwalo. Haeba ho hlokahala, fokotsa mobu pH ka ho eketsa sebabole. Gypsum e ka boela ya eketswa ho fokotsa letswai le lengata (Na) mobung.
Ho bohlokwa hore mobu o hlahlojwe. Ho lekanngwa ha dikhemikhale le ho eketsa diminerale ho lokela ho etswa ka mora ho hlahloba ka ho feletseng mobu o hlahlobang diphello. Ka mokgwa o tshwanang, dihwai tse ncha di ka nna tsa batla ho eketsa bophelo ba dikokwana-hloko mobung ka ho eketsa manyolo ka ditlama ha di lema, haeba diphello di dumellana le ho eketsa sena.
Qoba ho hodisa dikgarenate ka metsi a fokolang metsi le mobu o nang le letsopa le phahameng kaha sena se ka lebisa mokokotlong.
Ka mobu o sa tebang, ho fumaneha ha mobu ka sefate se senyenyane mme sefate se ka hlaselwa ke komello le kgaello ya phepo. Mobu o tsitsitseng o tla thibela motswako o kenang hammoho le oksijene, ho kena metsing le ho tsamaya ha metsi mobung.
Dumella mela ya difate tsa ditholwana le maralla a ho lema bakeng sa tlhahiso e ntle ya letsatsi le metsi a mobung o motle. Tsela e ka leboya-borwa e molemo ka ho fetisisa; semela se fumana kganya e lekanang ya letsatsi mahlakore ka bobedi la sefate motshehare. Leka ho se jale ka leboya ho thibela ho chesa ha letsatsi le ho qoba dibaka tse tlwaelehileng ho serame tse kang dibaka tse bulehileng.

Ho Haja Dikgarenate

©Marinda Louw
Ho arolwa ha difate ka serapa sa difate sa ditholwana tsa kgarenate ho tla kgethwa ka mofuta wa mobu, tsamaiso ya nosetso, haeba tsamaiso ya trellising e lokela ho sebediswa le semela se kgethilweng.
Ka karolelano, difate tse pakeng tsa 600 le 800 di lokela ho lengwa ka hektare. Ho arohana ha sefate ho lokela ho ba ka tsela e latelang: bonyane dimithara tse hlano pakeng tsa semela le bonyane 2m ho tloha difate tse latelang. Haeba serapa sa ditholwana se le se ngata haholo, tlhahiso ya theoho, ditholwana di behilwe feela ka hodimo ho difate, mmala wa ditholwana ke o futsanehileng le ho kenngwa ha disebediswa tsa ho fafatsa.
Ka ho lokisetsa mobu o loketseng (mohlala, ho kgaola), mobu o lokela ho ba o hlephileng mme o loketse ho lema. Ho phaella moo, mela e nosetswa e tla be e kentswe. Dihwai tse ncha tsa dikgarenate di kgothalletswa ho ena le dimela tse ncha tsa semela (di sehilweng di metse ka metso kapa difate tse kwahetsweng) tse tswang dihlahiswa tse hlomphehang feela. Metso le metswako ya metso e lengwa ho elella bofelong ba mariha kapa mathwasong a selemo, empa difate tse nang le mekotla di tla etsa hantle ha di lengwa nakong ya selemo kapa mathwasong a lehlabula. Ha o se o lema, eketsa lekgapetla ho thibela kgolo ya mahola le ho nosetsa hang-hang ho kwahela mobu le ho thibela metso ho omella.
Ho itshetlehile ka diphello tsa tlhahlobo ya mobu, hoo e ka bang 100 kg/ha haetrojene (N) e fuwa selemo le selemo. (Ena ke tekanyo e akaretsang mme e lokela ho feto-fetoha ho ya ka diphello tsa tlhahlobo ya mobu).
Diphuputso tsa lehlaku di lokela ho etswa selemo le selemo. Sena se tla bontsha hore na ha ho na kgaello ya diminerale e teng semeleng. Sena se ka lokiswa ka phepo ya feliar. Diketso tsa Foliar ke leha ho le jwalo, tharollo e kgutshwanyane. Jorrie o re: "Ntho e ntlehadi ya nako e telele bakeng sa ho haella ha dimatlafatsi dimela e ntlafatsa mobu. Tlhahiso ya Foliar e ka kenyelletsa, di-zinki ya foliar (Zn) ka mora ditholwana tse behilweng, Boron (B) nakong ya dipalesa le kelp ya metsi.
Ho ka nna ha hlokahala hape ho fokotsa naetrojene: phosphorus haufi le ditholwana tse butswitseng, ho etsa bonnete ba tswelo-pele ya mmala le ho bokella tswekere metseng ya dikgarenate. Fumana keletso ho setsebi sa mananeo a loketseng haholo a manyolo bakeng sa dikgarenate.

Ho Nosetswa ha Dikgarenate

Ke habohlokwa hore boleng ba metsi bo lekwa le semela se nosetswa seka kenngwa pele se lenngwa. Ho sa tsotellehe kgetho ya kgarenate bakeng sa maemo a chesang le a omileng, sefate se hloka ho nosetsa bakeng sa tlhahiso ya kgwebo ya ditholwana. Difate di tla hola ntle ho metsi empa di tla hatellwa haholo ho hlahisa ditholwana tse kgolo tsa ditholwana tse phahameng.
Diteko tsa ho nosetsa tsa Lekgotla la dipatlisiso tsa Temo (ARC) di fihlile ka 2018 mme diphetho tsa pele di bontshitse hore ho nosetsa ha dichelete ho ka ba le diphello tse ntle ho feta ho nosetsa.
Ho nosetsa ka hodima metsi ha ho ele hloko ha dipalesa tsa kgarenate di hlaselwa ke mongobo. Tataiso e akaretsang ya ditlhoko tsa metsi bakeng sa dikgarenate e ka ba 7 500 m3/ha ka nako. Sena se lekana le pula ya 750 mm.

Ho Hlokahala Ditlhoko tsa Dikgarenate

Tshusumetso ya manyolo dikgarenate ha e nyane ha e bapiswa le maemo a kang mocheso, ho nosetsa le dimela. Leha ho le jwalo, dikgarenate di hlahisa dintho tse ngata tsa manyolo mme di hloka dimatlafatsi tse itseng hore di tlatse di be di tswele pele ho hlahisa.
Phosphorus le potassium di lokela ho sebediswa feela ha tlhahiso ya mobu kapa lekgasi e bontsha ho haella. E nngwe ya tse fokolang tse tlwaelehileng tsa dikgarenate ke zinki (Zn), e tsejwang e le mosehla wa makgasi. Papiso ya foliar Zn ka mora ditholwana tse behilweng. Fumana keletso ya ditsebi bakeng sa lenaneo le loketseng la manyolo.

Translated by Sebongile Sonopo