Xana Hemp Yitirhisiwa Yini?

©Marinda Louw

Ximilani xa khale lexinga tirhisiwa kuringana malembe lawotala loko xinga se yirisiwa hi Western civilisation eka malembe yava 1930s, fibre ya ximilani xa hemp xikan’we na mafurha swive swilo swankoka swinene eka kukula ka vanhu. Malapi lawa yahumaka eka fibre ya hemp aya tirhisiwa ku endla yunifomo ya masocha, maseyila na tintambhu ta swikepe leswi aswi tirhisiwa e lwandle, mijeko na tibuku eka matiko lawa yaha kutumbulukaka xikan’we na swiambalo swa vatirhi vale mayini. 

Mafurha lawa yangana swakudya ya hemp yatirhisiwa eka swakudya, mafurha yotola na switolwa swin’wani swa nhlonge naswona CBD leyingana mafurha ya hemp yina swotala leswi tirhaka tani hi murhi. Hemp yi byaleriwa kubasisa misava, yitirha tani hi swimilani leswi ku cinca cinciwaka hiswona ku antswisa rihanyu ra misava naku endla mafurha ya swofamba. 

Switirhisiwa swikulu swa hemp i CBD hemp oil (23%), kutani kuva na swotola (22%) kulandzela kuva yitirhisiwa eka swavumaki (18%).

Hemp Tani Hi Textile

Swiphemu swale handle swa fibre, swotiyela swa rinhu ra hemp switirhisiwa ku endla malapi nale ka ti textiles. 

Tani hileswi swikumekaka eka USA National Hemp Association, ximilani xa hemp xina fibre yotsindziyela swinene yitlhela yi leha emisaveni hinkwayo naswona ayi tirhisiwa ngopfu loko kungase sungula ku tirhisiwa nylon leyinga sungula hi 1937. Hemp yi kondzelela swinene ku bola naku handzuka. Ayi tirhisiwa ku endla tintambhu ta swikepe, yunifomo ya masocha, eka ti parachute, tibeke na tintambhu.

Maburuku ya original ya Levi jean yatala kuva ya endliwe hi hemp sailcloth ya vaceri vansuku vale California. IEka malembe ya nkarhi wa nyimpi ya misava yavumbirhi (Second World War), va US army vahlohletele varimi va Amerika kubyala hemp leswaku vata endla tintambhu na textile leswi aswinga xaviwi ematikweni yale handle hikwalaho ka nyimpi leyi ayiri kona. Endzhaku, loko nyimpi yi herile, mimpfumelelo hinkwayo yaku byala hemp yivuye yi herisiwa. 

Hemp fabric yi hi kanharhu hiku tiya kutlula rikulu (cotton) naswona yinga katsiwa na silk na cotton leswaku yita humelerisa malapi yohambana hambana.

Phepha Ra Hemp

Phepha ro endliwa hi hemp ari cinci muhlovo riva xitshopani loko riya riva rakhale, ritiye kutlula maphepha yo endliwa hi mintsandza naswona ringa kondzelela ku petsiwa kotala. Tlhandla kambirhi, ku tirhisa phepha ra hemp swa fikeleleka kutlula fibre ya mintsandza tani hileswi yikulaka yifika emakumu endzhaku ka mune wa tinhweti. Leswi hatlisaka kutlula misinya.

Hemp Eka Mimovha

Hi 1941, Henry Ford, mutumbuluxi wa Ford Motor Company, u tumbuluxe movha lowu awu tirhisa mafurha yo endliwa hi hemp na yan’wana yakusuka eka swimilani, xikan’we na ti bampara leti endliweke hi hemp na swin’wana. Hi lembe ra 2019, vaendli va mimovha va  Porsche vahumesile 718 Cayman GT4 Clubsport leyingana miri lowu endliweke hi hemp fibres na plastiki. Hemp yiteke vundzhawu bya carbon fibre ku tiyisa plastic resin.

Hemp Eka Rihanyo

Ku tirhisiwa ka mafurha ya hemp CBD eka swavutshunguri swivangiwa hikwalaho ka ti antioxidants, polyunsaturated fatty acids na cannabinoids leswinga kona eka mafurha lawa ya humesiwaka eka mabilomu, matluka xikan’we na tshindi. Xin’wani xankoka swinene xa  cannabinoids, CBD yi tirhisiwa hikokwalaho ka vuswikoti byati anti-inflammatory, kususa ku vava naku hunguta ku hlamba timbilu (nausea). Mafurha ya hemp lawa ya humesiwa yakarhi ya titimela kusuka eka mbewu yale henhla hi poly-unsaturated fatty acids naswona ya tirhisiwa tani hi salad oil nale ka swotola.

Swakudya Swa Hemp

©Marinda Louw

Mbewu ya hemp yitirhisiwa eka swakudya swa swifuwo na vanhu hivumbirhi. Yisusiwa kuva yita humelerisa mafurha ya salad. Mapa ya mbewu ya hemp (leyi endliwaka kusuka eka oil’s seed cake endzhaku kaloko kuhumesiwe mafurha) i flawuri leyi fuweke hi swakudya swofana na ti protein leyi tirhisiwaka eka swibakiwa, ti smoothies, nati snack bars.

Hemp Eka Switirhisiwa Swa Vumaki

©Marinda Louw

Endzeni ka rinhu ra hemp robumbula, kuna mapa lawa ya vuriwaka hurd. Mapa lawa hi wona ya tirhisiwaka eka swa vumaki. Ya tsemeleriwa yava swiphemu phemu, hemp hurd yikatsiwa na swinwana leswi endlaka leswaku swikhomana. Mpfanganyiso lowu wutirhisiwa ku endla switina na swondlalela – leswi tirhisiwaka kuva kusiveriwa ku lahleka ka mahiselo eka swo aka. 

Industrial hemp oil i mafurha yo vonikela swinene lawa yatirhaka tani hi varnish leyi tirhisiwaka eka mintsanda kumbe rihunyi. Yinga tlhela yitirhisiwa nale ka tipende, ku tsakamisa michini na ink. Mbuyelo wa swikambelo swa switirhisiwa wu komba hemp oil yitirha kahle kutlula switirhisiwa swa synthetic na petroleum-polymer kuriku hile tlhelo swina nhlayo yale hansi ya swilo leswingana nghozi. 

Switirhisiwa Swa Hemp eAfrika Dzonga

Switirhisiwa swa hemp e Afrika Dzonga hinkwaswo swita kusuka ematikweni mambe. Ti textile ti endliwa e tikweni ra China. Switirhisiwa swa CBD swita kusuka e USA. Mbewu leyingana swakudya yita kusuka e Germany. Mafurha ya mbewu ya hemp lawa yangana swakudya ya suka e Canada, loko swo aka swa hemp swita kusuka e United Kingdom.

Translated by Ike Ngobeni