Nyama ya sekwa e Afrika Dzonga yitala kuxavisiwa yi gwitsirisiwile kumbe kuri sekwa rihelerile raha tsakama. Loko vaphakeri van’wana va nyama vayi phakela yiri thanga na xiphemu xa xifuva, swale ndzeni xikan’we na mafurha ya sekwa, xikan’we na swihumelerisiwa swin’wana swa sekwa kufana na duck liver pâté, smoked duck, ti pie na switirhisiwa swa cured duck.
Swihumelerisiwa swin’wana swa masekwa swikatsa foie gras (xivindzi xa sekwa), masekwa ya sekwa, xikan’we na duck down na swihumelerisiwa swa tisiva. Masekwa ya vekiwa emapurasini kuva yadya tihumba xikan’we nakuva ndlela yaku lawula switsotswana. Masekwa yana nkoka eka kusirhelela swihukwani eka makondlo xikan’we na valala van’wani.
Kululamisiwa ka Masekwa ya Nyama
Masekwa ya dlayiwa laha ku dlayeriwaka kona tihuku kambe kuta laveka leswaku ku lulamisiwa switirhisiwa swodlaya hiswona hikokwalaho ka ntikelo wa masekwa. Xiphiqo xin’we lexinga kona eka ku dlayiwa ka masekwa loko swikhumbanisiwa na tihuku hileswaku tisiva tawona ta tlhava naswona tinghenelele hi vuenti eka miri wa masekwa. Michini leyi tirhisiwaka eka ku hluva masekwa eka ndzhawu leyi ku dlayeriwaka tihuku ayi susi tisiva hinkwato naswona swilava leswaku ku tirhisiwa mavoko kuva kususiwa tisiva letinga salela tani hileswi swingana nkoka.
Madlayelo yakona yakatsa ku sunguwa ku chokiwa hi gezi, ku lovekiwa endzeni ka mati xikan’we naku hluviwa tisiva, ku susiwa swale ndzeni, kutsemeleriwa xikan’we naku pakiwa loko swilaveka. Sekwa hinkwaro ri cheriwa laha kunga ngheneki moya, yi cheriwa e bokisini kutani yi xavisiwa yikarhi yitsakama kumbe yigwitsirisiwile.
Masekwa yanga tlhela ya lulamisiwa, ya tsemeleriwa kutani ya lulamisiwa kuva yi endla switirhisiwa swotani hi duck pâté, duck bacon, deboned duck, sausage, na smoked duck. Mafurha ya sekwa ya tekeriwa ngopfu enhlokweni hikwalaho ka nantswo xikan’we naku dyteka swinene eka swakudya swofana na mazambala yo katingiwa naswona yatala kuva yanga durhi loko ya pimanyisiwa na botere. Mafurha lawa ya kumeka kusuka eka mafurha ya sekwa xikan’we na nhlonge leyi kumekaka loko ku tsemeleriwa nyama. Hikona kuvaka na musi lowu endlaka leswaku yiva yi lulamerile ku swekiwa yinga tshwi kumbe kusuka nantswo.
Matandza ya Sekwa
Akova ntsena leswaku matandza ya sekwa ya kurile swinene kutlula ya huku naswona yatlhela yava na ntsutsu wotala swinene, kambe xikhamba naxona xibumburile leswi endlaka leswaku matandza ya tshama nkarhi woleha swinene. Khwalithi ya swakudya swa tandza leri swiya hi leswi sekwa ri phameriwaka swona. Kufuwa sekwa hixitalo yava yari lawa ya tifamba fambelaka kungari na nsivelo laha masekwa ya fikeleriwaka hi dyambu, vukona bya vitamin D byingava ehenhla kutlula lawa ya pfaleriweke.
Matandza ya sekwa ya tlhela ya tekeriwa nhlokweni eka ku baka hikuva yatale ti protein xikan’we na mafurha eka ntsutsu kambe kupfumala mati yotala swinga endla leswaku loko riswekiwa ringa damarhela.
Ku Fuwa Masekwa Kufuweriwa Tisiva
Masekwa yatala ku fuyeriwa tisiva xikan’we na down. Down hi leswi vevukaka, onge I voya leswi kumekaka eka goose, sekwa kumbe miri wa swans naswona switirhisiwa kukufumeta eka swiambalo na swofinengela. Tisiva ta sekwa titiyerile naswona ti cheriwa endzeni ka swikhigelo, ti cushions, swiambalo na switirhisiwa swin’wani.
Kuna tindlela tinharhu tsaku susa down na tisiva ta masekwa: post mortem (endzhaku ko dlaya), ku hlengeletiwa katisiva kusuka laha tihluveriwaka kona, xikan’we naku hluviwa tikarhi tihanya. Ku hluviwa ka tisiva ta sekwa, leswi swi endliwaka tani hintolovelo eka mapurasi ya vafuwi misava hinkwayo, switala ku endla leswaku nhlonge yi handzuka naswona swiendliwa endzhaku ka ntsevu kumbe nkombo wa mavhiki.
Post mortem iku tshovela tisiva ta masekwa na down aswi koteki. Tani hileswi swi vikiwa hiva South African regulations, abattoirs - laha ku dlayiwaka masekwa, kufanele ku cukumetiwa thyaka ra swifuwo, kukatsa ngati na tisiva.
Xana Iyini Foie Gras?
Foie gras swivula ‘fat liver’ naswona i xivindzi xa sekwa (kumbe geese) lexinga nyuherisiwa kuma xita kota ku hatlisisa kukumeka ka mafurha ya miri leswi endlaka leswaku kuva na xivindzi lexikulu. Loko yangase rhurha, swifuwo leswi swale matini swofana na masekwa ya endla leswaku yati nyuherisa swivindzi, leswingata phakela matimba loko ya tumberile.
Eka mafuwelo ya manguva lawa, maphamelelo lawa yaku tirhisa voko laha ku phameriwaka koroni na makuwa leswi fanaka swinene na ndlela leyi khale ma Greek ava endlisa xiswona, laha kunga sungula ku tirhisiwa mphamelo wa chupu. Swiharhi leswi swiphameriwa hi nkanu mavele kambirhi hi siku kuringana mavhiki mambirhi hiku tirhisa chupu hi maendlelo lawa ya vuriwaka ‘gavage’. Tinyenyani titala kuva ti pfaleriwile e bakwini lerintsongo, laha tinga kumeki ku hlamba hi mati kumbe ku tilulamisa. Maendlelo lawa ya yirisiwile hi matiko yotala, kukatsa na Afrika Dzonga.
Endzhaku ko dlawa ka masekwa lawa ya phameriwaka hiku sindzisiwa, xivindzi lexi kurisiweke xisungula ku lulamisiwa, xicheriwa e xikoteleni kumbe ku endliwa swototela kumbe hi xitalo foie gras pâté.
Translated by Ike Ngobeni