Serapa sa Sechaba sa Richtersveld

Se Ikgethang Ebile se ke Keng sa Lebaleha

©Jacques Marais

Sebaka sa Richtersveld se ya ikgetha ebile ha se lebalehe. Botle ba sona bo sa beheng bo ka nna ba se ke ba eba bohale ba ho kgahlisa jwaloka boemo bo hlokang botsitso ba Kapa bophirimela kapa Garden Route, empa botumo ba yona bo ke keng ba lekanngwa bo ngotswe kelellong ya moeti e mong le e mong.
Ka lehlohonolo, mobu ona wa bohlokwa le o sa tsitsang o ntse o bolokilwe dibakeng tse ngata tsa tlhokomelo.
Boiteko ba pele ba ho sireletsa sebaka sa lehwatata se hlollang sa dithaba le dimela tsa yona tse sa tlwaelehang di qadile ka 1975, ha Boto ya Dirapa tsa Sechaba tsa naha e dumela ho etsa dipatlisiso ho thehwa ha serapa sa sechaba karolong e ka leboya ya Richtersveld.
Leha ho le jwalo, ena e ne e le naha ya metse e neng e ke ke ya rekwa, ya fetisetswa kapa ya etswa ka tsela e fapaneng. Ho ile ha nka dilemo tse ka bang 20 ho buisana le lekgotla la sebaka seo ho ya fihla kgwebong.

Kgethollo e Kgolo

©David Fleminger

Ka 1989, konteraka e ne e entswe. Jwale, feela jwalokaha pakeng tsa serapa se haufi le ho phatlalatswa, sehlopha sa 'Komiti ya Sechaba' se ile sa fana ka taelo kgahlanong le tshebetso yohle. Ho ya ka bona, lekgotla lena le ne le 'se na boikemelo le la boipelaetso' mme sechaba se ne se sa fuwa monyetla wa ho fana ka maikutlo a bona.
Ha e le hantle, ditumellano tsa konteraka ya pele e ne e le kgethollo e kgolo kgahlanong le batho ba moo. Lekgetho la dilemo tse 99 le ile la bolela hore diphoofolo tsohle di lokela ho tloswa serapeng, ha ho na mehlodi (dimela kapa metsi) tse ka sebediswang mme ho ne ho se na mosebetsi o tiisetswang ho ditho tsa sechaba.
Ka mantswe a mang, ho thehwa ha serapa sena ho ka be ho se na batho ba sebakeng seo ba neng ba dula ho sona ka dilemo tse fetang 2000. Ho ne ho bonahala eka Boto ya Dirapa e ne e batla ho boloka naha ho batho ba sebakeng seo ho ena le bakeng sa batho ba moo.

Karolo e Kopanetsweng ya Dintho tsa Tikoloho

©David Fleminger

Lenaneo la ho saena le ile la emiswa mme letoto la diboka di tshwarwa le bohle ba amehang. Nakong ya dipuisano tsena, Boto ya Dirapa e ile ya elellwa hore baahi ba moo e ne e le karolo ya bohlokwa ya tshebetso leha e le efe ya tlhokomelo, mabapi le tsamaiso ya tikoloho, beng esita le baeti.
Ho feta moo, tabeng ya Richtersveld, batho ba matswallwa a naha e ne e le karolo ya bohlokwa ya tsamaiso ya dintho tsa tikoloho ya bona ya bophelo e ne e le kotsing feela jwaloka dimela tse makgasi a matenya a tletseng lero tse sa tlwaelehang.
Kopano e ncha e ile ya etswa ka ditsela tse ngata tse lekanang. Lekgetho le ile la fokotseha ho fihlela dilemo tse 30, ditokelo tsa ho fula tsa batho ba moo di ile tsa amohelwa (ho latela moedi wa dihlopha tsa setoko se se nyane tse 6600), ho fihlella maruo a tlhaho ka hara sebaka sena ho ile ha dumellwa, mme palo e itseng ya mesebetsi e ne e boloketswe batho ba moo.
Ha tumellano ena e ntse e le teng, komiti e kopanetsweng ya tsamaiso e ile ya thehwa hore e tsamaise serepa seo mme konteraka e ne e saenngwa ka Phupu 1991. Ena e bile sebaka sa pele sa boikgathollo sechabeng sa Afrika Borwa (mobu o ikemetseng, o laolwang ke Paramente ya Dirapa le sechaba sa motse). Hamorao, mokgwa ona o ne o tla sebediswa ho thusa ho rarolla bothata ba mefuta ya ditsha dibakeng tse ding tsa boikgathollo, tse kang sebaka sa tumellano sa Makuleke ka hare ho Kruger National Park.

Sebaka se sa Tsitsang

Leha ho le jwalo, Richtersveld National Park (RNP) e sa tswa thehwa dihektare tse 162 000 tse neng di le thata haholo. Ditsela di ne di se di le siyo, dikampo di ne di le tsa bohlokwa haholo mme lefeella le ne le busa ka hodimo. Bakeng sa moeti ya neng a hlile a batla ho baleha ho tsohle, e ne e le lehodimo.
Ka bomadimabe, bakeng sa sebaka seo ho seng ho se hokae ho sona ho tloha lefatsheng la kajeno, ho ne ho ena le ditletlebo tse ngata tsa mehleng ena. Hona haholo-holo e ne e itshetlehile ka badisa ba ngodisitsweng hantle (malapa a 28 feela a ile a dumellwa ho ya phuleng ha a thehwa) le kgetho ya kgetho ya basebeletsi.
Kajeno, leha ho le jwalo, dintho di ngata haholo. Sechaba se se se amohetse serapa seo monyakong wa sona. Dikampo di na le mehaho e metle ya ho hlapela. Ditsela di ntlafetse haholo (le hoja 4x4 e ntse e kgothalletswa).
Hape ho na le dikgethe tse mmalwa le dikampo tse hutsitsweng tse fumanehang. Ena ke sesosa sa mahlomola ho batho ba boholo-holo ba hlokang phoofolo e sa tlwaelehang ya serapa sena, empa baeti ba bangata ba tla thaba ka ho kopana ha tlhaho e sa tsitsang le ho itlhokomela ka tsela e itekanetseng.

Translated by Bongani Matabane