Mafu a Tlwaelehileng le Mathata a Dipodi
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Mafu le mathata a bophelo ba dipodi a ka bakwa ke mefuta e mengata ya dintho tse phelang (dikokwana-hloko, dibaktheria, dikokwana-hloko tse ding kapa manyowa) empa hape di bakwa ke phepo e mpe. Ka mohlala, phepo e nepahetseng ke sesosa se tlwaelehileng ka ho fetisisa sa ho ntsha mpa ka dipodi.
Mathata ho dipodi a kgethollwang ke diso a kenyelletsa mathopa, mathopa a maoto le orf. Mafu a mang a ka baka mafu a bobedi, ka mohlala, orf le mastitis. Bana ba dipodi ba ka jala orf ho tloha melomong ya bona ho ya ditlokong tsa bo mme ba bona. Tsena di na le monyetla wa ho hlahisa mastitis.
Mafu a mang a ka bontsha matshwao a tshwanang; dipodi tse nang le tetanus, bluetongue le heartwater kaofela di ka bontsha dipontsho tse tshosang tse kang ho sotha mmele ya tsona. Ha letshollo e le letshwao la coccidiosis hammoho le ho tshwaetswa ha manyowa. Ka hona ho bohlokwa ho tseba ho kgetholla le ho hlokomela matshwao a mafu a podi.
Mafu a mang a molemo ha a thibetswe ka ente jwaloka pulpy kidney le tetanus le lenane le nepahetseng la ho thibela mafu le ka thibela mafu a mang a dipodi le dikokwana-hloko tse ka hare tse eketsehang. Botsa ngaka ya hao ya tlhokomelo ya bophelo ba diphoofolo kapa ya diphoofolo.
Abortion
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Ho ntsha mpa ya lesea ho ka bakwa ke tlala ya podi e tshehadi kapa ka dintho tse kang Chlamydia (phekolo: ente) kapa Coxiella (phekolo: taolo ya diboseleise). Ho thibela ho ntsha mpa ka lebaka la kgaello ya phepo e nepahetseng, etsa bonnete ba hore moimana o fepuwa diprotheine le matla. Kopa mofepi wa hao wa diphoofolo kapa mohlokomedi wa diphoofolo bakeng sa ho fana ka keletso.
Abscess
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Lethopa le atisa ho tsejwa le le chitja, le ruruhile ebile le utlwisa bohloko ha le tshwarwa. Mathopa a bakwa ke ha dibaktheria di kena leqebeng. Lethopa le lokela ho hlatsuwa ka sebolaya dikokwana-hloko le ho monyoloswa ka thepa ya sesebediswa. Latela sena ka ente ya dithibela-mafu.
Foot Abscess
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Lethopa la leoto le bakwang ke dibaktheria tse kenang maqebeng a manyane (a kang diboseleise) maotong. Mathopa a maoto a atisa ho tsejwa ke dipodi tse holofetseng tse nang le ditlhako tse ruruhileng. Phekolo bakeng sa mathopa a maoto di akarelletsa phekolo ya dithibela-mafu e nang le oxytetracycline e sebetsang nako e telele, diqopetso tsa diboseleise le diqopetso tsa leoto.
Orf
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Orf (kapa 'molomo o bohloko') ke tshwaetso ya kokwana-hloko ya letlalo le diphatsa tsa mahlo (mahlo, molomo, dinko le ditlhoko) tsa dinku le dipodi. Orf e ka boela ya ata ho batho. Boloka diphoofolo tse nang le orf hole le tse ding kaofela tsa mohlape mme phekola di kgoo ka Vaseline (tena ditlelafo) kapa nyanyatsa dithibela-mafu. Ho entwa ho ka thibela orf ho hasana ho mohlape oohle.
Mastitis
Mastitis ke ho ruruha ho bohloko haholo ha letswele. Matshwao a kenyeletsa feberu, ho imelwa maikutlong, ho fokotsa takatso ya dijo, le ho se dumelle bana ho nyanya. Letswele le tla ba le kgubedu mme le ruruhe le lebese le ka ba lesesaane le metsi kapa le be madi le ho teteana ka mahlwele.
Mofuta o mong wa motswako o chesang (botlolo ya metsi a chesang) ka motswako o batang (leqhwa ka thaole) metsotso e 5 ho ya ho e 10 e nngwe le e nngwe mme o phekole ka ente ya dithibela-mafu. Fepa ka botlolo bana ba bo mme ba nang mastitis lebese le phetseng hantle ho thibela tlala.
O se ke wa kopanya lebese la mastitis le lebese le phetseng hantle.
Pneumonia
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Pneumonia e bakwa ke dibaktheria tse bitswang Pasteurella le Mannheimia mme di ka nna tsa hlaha ha dipodi di le maemong a kgatello - boemo bo bobe ba lehodimo, dipalangwang, diphetoho ka tshohanyetso ya mocheso.
Matshwao a kenyeletsa feberu, phefumoloho e kgutshwanyane, ho kgohlela, ho tswa mamina ka nko le bothata ba ho ja.
E phekole ka sehlahiswa sa oxytetracycline se sebetsang ka nako e telele. Fana ka bodulo nakong ya lehodimo e mpe le ha o le maetong a malelele, o dumelle diphoofolo ho phomola, ho nwa metsi le ho ja furu.
Pulpy Kidney
Pulpy kidney ke bolwetse bo bolayang bo bakwang ke baktheria mme hangata bo tshwarwa ke diphoofolo tse nyenyane. Hangata e latela ka mora ho ntlafatsa ka tshohanyetso dijong le ho hlaha ka potlako. Diphoofolo di ka nna tsa bontsha lehlakore le sa tsitsang le ho ferekana kapa di ka shwa kapele di sa bontshe matshwao.
Kalafo hangata e diehile empa pulpy kidney e ka thibelwa ka ho kenya dijo tse ncha butle-butle.
Ho etsa tlhahloba ya lefu (tlhahlobo ya phoofolo e shweleng) ho ka nna ha senola diphio tse mebala-bala e pudufetseng e bonolo, mala a makgubedu a tletseng kgase le palo e eketsehileng ya metsi ka hara mokotla o potolohileng pelo.
Diente tsa pulpy kidney dia fumaneha.
Tetanus
Tetanus e bakilwe ke baktheria e tshwaetsang maqeba mme e tla baka ho tsitsisa ha maoto, ho thibela ho phefumoloha le ho fokotsa dikarolo. Hlooho e otlolohile morao, ditho tsa modumo kapa tsa ho ama di feteletsa haholo mme karolo ya boraro ya dinama tse ka hodima leihlo di tsamaya ka leihlo.
Apara ditlelafo ha o phekola diphoofolo - o thibela dikokwana-hloko, tlosa disele tse shweleng le ho fana ka dithibela-mafu. Beha diphoofolo sebakeng se lefifi, se kgutsitseng mme o di fe dijo le metsi.
Bluetongue
Lefu lena la kokwana-hloko e tsamaiswa ka mahlakoreng mme hangata le hlaha ka mora dipula tse matla le moo maemo a futhumetseng le a mongobo. Dipodi di tla bontsha feberu e phahameng, melomo ya ho ruruha mme e ka nna ya tshwarela melala ya yona ka lehlakoreng le sa tsitsang. Ho phaella moo, maleme a tla ba dihlopha tse putswa le tse kgubedu tse hlahang ka hodima ditlhako.
Enta kgahlanong le bluetongue nakong ya selemo (kamora ho qeta ho hlahisa madinyane, eseng dikgweding tse tharo tsa bokhachane), boloka dipodi ho tloha mahaeng a mongobo a tlaase mme o di sireletse dikokonyaneng.
Heartwater
©Prof Horrock (ARC Onderstepoort Veterinary Research)
E bakwang ke boseleisi ya bont e fumanweng dibakeng tse omeletseng tse senang serame Afrika Borwa, heartwater ke lefu le tebileng. Matshwao a kenyeletsa feberu (e fetang 40℃), ho fetoha ka mokgwa o sa tlwaelehang, ho phatloha ho tswa melomong le nko hammoho le mathata a tshohileng a kang ho tsamaya ka hodimo le ho raha.
Phekola ka potlako ka oxytetracycline e sebetsang nako e telele le ho thibela heartwater ka diente.
Coccidiosis
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Coccidiosis ke lefu la dipotsanyana le dikonyana mme hangata le hlaha ka lebaka la masaka a ditshila le dipene. Lefu lena le fumanwa manyorong mme le baka letshollo, metsi le ho lahlehelwa ke takatso ya dijo. Arola diphoofolo tsohle tse kulang mohlapeng mme o phekole coccidiosis ka pheko e nepahetseng jwalokaha ho eletswa ke ngaka ya hao ya diphoofolo.
Phekola ho haellwa ke metsi mmeleng ka ho kopanya halofo ya kgabana ya letswai le dikgabana tse 6 tsa tswekere ka litha e le nngwe ya metsi a futhumetseng. Fana ka 250 - 500 ml ka makgetlo a 4 ka letsatsi ka matsatsi a mararo.
Roundworms
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
Dipodi di ka nna tsa fumana manyowa a kibang mala ha di ja jwang. Matshwao a ho eketseha ha manyowa ke mohlahare wa botlolo (ho ruruha ha mohlahare o ka tlaase), ho lahlehelwa ke boemo ha dinama tse ka hodima mahlo tse kahare mahlo dipudufetse. Sebedisa chate ya FAMACHA© ho fumana hore na ke diphoofolo dife tse hlokang phekolo ho ya ka ditlhoko tsa tsona tse sa tshwaneng. Letshollo le ka boela la hlaha empa ha lea lokela ho ferekanngwa le malwetse a mang.
Tapeworms
©Susan Schoenian University of Maryland Extension
E tsejwang ke dihlopha tse tshweu bolokweng, manyowa a ama boemo ba podi empa ha a mabe jwaloka manyowa a kibang mala. Kgetha moriana wa manyowa o tla phekolang mefuta ena e mebedi ya manyowa le manyowa a kibang mala.
Liver Fluke
Di liver fluke di bataletse, ke manyowa a bopehileng jwaloka lekgasi a fumanwang ka methapo ya nyooko sebeteng sa diphoofolo. Molala wa botlolo, lereng le ka hanong le pudufetseng le ho lahlehelwa ke boima ke matshwao a ho hlaselwa ke liver fluke. Phetoho ya bophelo ya kokwana-hloko ena ya kahare e kenyeletsa le makgulo a metsi le kgofu e itseng. Kwala dibaka tse omileng le ho phekola dipodi ka pheko ya manyowa e ngodisitsweng.
Ka kopo hlokomela: Tsebo ke tsa merero ya thuto le tsebo feela mme e ke ke ya nkwa e le keletso ya bongaka. Boitsebiso ha bo reretswe ho nkela keletso ya bongaka kapa phekolo e fanwang ke ngaka ya hao ya diphoofolo.
Translated by
Bongani Matabane