Oyili Webugani Wesikhumba Lesivutsiwe

Lesihlahla sebuganu lesingumsebenti-lomningi (Sclerocarya birrea) sisakatwe eAfrika yonkhana ngenca yetihambi tetindzawo futsi sijwayele lapho samila khona eNingizimu Afrika, Botswana, Zimbabwe, Swaziland, Namibia,Angola), eWest Afrika (Niger, Gambia, eDemocratic Republic yase Congo) kanjalo nase Zambia, Sudan, Ethiopia, Kenya, Tanzania (kufaka ne Zanzibar) kanye ne Uganda. Seyetfuliwe eMauritius, Reunion futsi siyalinywa eIsrael, Australia nase India.
Lobuganu buyincelencele esitfatfweni, buyatsatsela kahle emhlabatsini longakacini kahle futsi butsandza tindzawo letifutfumele tase Ningizimu Afrika kakhulu eMphumalanga kanye nase Phalaborwa esifundzeni sase Limpopo. Lesihlahla singakhula size sibemathani lamatsatfu esitselo seliplum-sekuvela kwelinani. Sitselo lesesivutsiwe sibanesikhumba lesmtfubi lohhwabile, nalokumhlophe, inyama lenejusi nekuvela kwentfo lemanti lebonakalako lenukako. Lesitselo, emantongomane, ligcolo, emacembe kanye nemahlanga kuyasetjentiswa.
Lesihlahla sebuganu singahlanyelwa ngetindumbu (letibekwe emantini lafutfumele busuku bonkhe),phindze nangekujuba noma kuhlanganisa/kubhica. (Kubhica/kuhlanganisa kungesikhatsi incenye yangetulu ihlanganiswa ndzawonye nemphandze khona kutokhula ndzawonye.) Titselo tivela kulesihlahla ngenyanga yeNdlovana nangenyanga yeNdlovu Lenkhulu, lengemuva kwekuvutwa emhlabatsini (inyanga yeNdlovu naMabasa).
Titselo tikhiwa kusuka emhlabatsini, besetiyawashwa ngesandla, tiyacacabulwa bese tiyabulawa. Sitselo sebuganu siyaguculwa bese sisetjentiswa etinatfweni (ijusi, tjwala kanye na beer)bese sitfwala vithamini C lomnengi locishe ube ngemahlandla lamane ejusi yeli oringi - emagremi lalikhulu ejusi yebuganu aphuma nelikhulu nemashumi layimfica nakune ema gm avithamini C. Letigogo tingasetjentiswa ekwakheni insipho, iglue noma iachar. Emacembe eBuganu alungele kunikwa tilwane letifuywako, leligcolo lisetjentiswa ekwakheni idayi lensundvu bese lesigodvo sakha kubatwa lokuhle.
Lamantongomane (avame kushiswa bese ayadliwa) emaharbor kernels noma tindumbu letitfwele emaphesenthi eoyili lamashumi lasitfupha nesihlanu, linani leliphakeme. Lababuphisako balahla incumbi yalamantongomane noma bawashise bona njengagasolina ngoba kugamula emantongomane kwentela kukhokha ikernel kudla sikhatsi. Bososayensi base Everpix bacala indlela yekugamula lamantongomane ebuganu kwentela kutfola lo oyili webuganu.
Le oyili ivutsiwe kumafutsa ale esidi kantsi nalendlela lekahle yekwehlukanisa nguyona isikhiya ekutsikameteni kwayo njengentfo lesetjentiswa esikhunjeni kanye nekuvikela lokukwenta intfo kuletinhlobo tonkhe tetikhumba ikakhulu letigugako kanye netikhumba letikunika imphilo. Oyili webuganu uphakeme ngavithamini C na E futsi uvutsiwe ngema esidi lanemafutsa lanakunye lokwenta lo oyili ume uphindze ungavumi kuhlanganisa. Lo oyili losemkhatsini lovutsiwe unalokukahle 'lokushelela kahle' lokuyenta oyili lelungele kushikishwa emitimbeni.

Inchazelo Yemutsi

Lwati lwalemfundvo kanye netidzingo telwati kuphela ngekutsi kungahle kungatsatfwa njengekucebisa ngekwemutsi. Lolwati alukahlelwa kutsi lumelele kucebisa ngekwemutsi noma kwelapha lokunikwa tati letibuke temphilo.

Translated by Phindile Malotana