Mapfura a Mufula: Lukanda lu Dzule Lulutete

Muri une wa ḓivhelwa mushumo munzhi wa marula (Sclerocarya birrea) wo phaḓaladzwa u mona na ḽoṱhe ḽa Afrika nga mulandu wa mupfuluwo na vhubvo hawo kha ḽa Afrika Tshipembe, Botswana, Zimbabwe, Swaziland, Namibia, Angola), West Africa (Niger, Gambia, the Democratic Republic of Congo) na Zambia, Sudan, Ethiopia, Kenya, Tanzania (ho katelwa na Zanzibar) na Uganda.
Wo no iswa na Mauritius, Reunion wo ṱavhiwa na kha ḽa Israel, Australia na India. Marula a u ṱoḓi murotholo, u hula zwavhuḓi kha mavu ane avha uri akhou sogola u funa fhethu hune ha fhisa kha ḽa Afrika Tshipembe na Mpumalanga na u mona na Phalaborwa kha vunḓu ḽa Limpopo.
Muri uya kona u anwa zwithu zwine zwa swika 3 tonnes zwa mitshelo yo nga ya plum. Mitshelo yo kaṋiwaho ivha ina muvhala wa tshitopi, na zwa unwa zwine zwa vha zwi tshena na muḓifho wono nga wa turpentine. Mutshelo, nḓuhu, bark, maṱari na tsinde zwi ya shumiswa.
Muri wa marula uya mela ubva kha mbeu (wo u lovhea maḓini lwa vhusiku hoṱhe), fhedzi na nga u tou gera. Zwa u panga ndi musi thanda ya nga nnṱha yo ṱangana na mudzi uri zwi kone u hula zwoṱhe. Mitshelo i thoma uwa kha muri nga nwedzi wa Luhuhi uya Ṱhafamuhwe, hune nga murahu ha musi wo no wa fhasi (Ṱhafamuhwe uya kha Lambamai). Mitshelo iya dobiwa ubva fhasi, wa i ṱanzwa wa i vhaḓa na pulped.
Mitshelo ya Marula iya shuma kha u nwiwa (juice, na kha halwa) ya dovha ya fara dzi vitamin nṋa vitamin C ya juice ya swiri - 100 g ya mutshelo wa marula ine ya ḓa na 194 mg ya Vitamin C. Lukanda lu ya shumiswa sa tshisibe, glue kana achar. Maṱari a Marula ndi a vhuḓi kha ufha zwifuwo, bark i shuma u ita dye ya buraweni na khuni dzine da tamisa.
Nduhu dza hone (dzi a kadzingiwa dza ḽiwa) harbour kernels kana mbeu dzine dza vha dzo fara mapfura a 65%, ane avha o pfuma. Vhato vha hwala vhanzhi vha i laṱa dzi nḓuhu dza hone kana vha tou dzi fhisa ngauri zwa u sinḓa nḓuhu zwiḽa tshifhinga. Vha zwa saitsi vha Everpix vho ḓisa nḓila dza u kona u sinḓa nḓuhu uri vha kone u wana mapfura adzo.
Mapfura o ḓala nga zwine zwa khwaṱhisa a dovha athusa vhukuma kha lukanda uri lu songo honyana na u dzula ḽo naka. Mapfura a Marula o ḓala nga vitamin C na E a dovha avha na monounsaturated fatty acids zwine zwa ita uri mapfura ahone a dzike a kone u lwisana na oxidation. Mapfura o linganelaho o pfuka nga ‘slip factor’ zwine zwa ita uri avhe mapfura au tsiḓululal.

Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone

Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe