Ema |Haru Oms lase Richtersveld

Tindlu Letibalulekile

©Shem Compion
Lendlela yetindlu letijwayelekile tema Khoikhoi bekuyindlela lesandingilizi lenguguca lebitea ngekutsi yi │haru oms. Loku kwentiwa ngekwakha indledlana lesandingilizi yemagala laluhlata lebekadze afakwa emhlabatsini, agotjwe bese ayakhunga ndzawonye ngetinswati letincama tesikhumba. Loku bekubese kuvalwa ngemamethi lakhiwe ngesandla lakhiwe ngemhlanga lobekutfungelwa ndzawonye. Bekukadze kungumsebenti wemadvodza kwakha lesitfombe, babe bomake basenta lamamethi emihlanga.
Lama │haru oms bekakadze abalulekile. Letintfo letinjalo tekwakha betikadze titfolakala mahhala ngesheya kwalesigodzi. Ngesikhatsi sasehlobo, lamamethi emhlanga abevumela umoya kutsi uhambahambe ngekhatsi phindze bekunita umtfunti welilanga. Ngesikhatsi sasebusika, tikhumba noma emamethi emhlanga bekahlanganiswa kulesakhiwo kwentela kugcina lokushisa kulendlu yaguca. Ngekwengeta lapho, ngesikhatsi selitulu, lomhlanga bowuvuvuka kwentela kugcina lamanti kutsi angangeni kuloguca kanye nalokuma kwendingilizi kwaloguca bekuvikela imimoya lematima. Sekuphelele nje, kwakusibonelo lesingakajwayeleki sekwenta indlela yekuhlangana.

Lokulungele Lendzawo

©Shem Compion
Lama │haru oms bekakadze amancanekahle. Ngako, kwakutsi nakusikhatsi sekuhamba, lamamethi bekavele agocwe kahle bese ayatfwalwa kuyiwe endzaweni lelandzelako. Letakhiwo betivame kushiyeka ngemuva kwentelwe kutsi-titosetjentiswa ngesikhatsi lesilandzelako. Nomakunjalo, akusilo lilinga lonkhe lemndeni lebelikhona kukwenta loko ngemnyaka wekuhamba. Lilunga lelincane kakhulu lemndeni kanye nalabo labadzala bebavame kusala kuletigodzi lesetivele tikhona, lekungafaka bantfu labangetulu kwelikhulu. Lokuhlala nako kwasebentisa │haru oms njengetindlu, noma nje letindlu taboguca betingawiswa ngaphandle nangabe besetingasalungiseki. Ecinisweni, lama│haru oms bekakadze alungele lendzawo kangangobe bekasatsetfwe bantfu bekucala labamhlophe labafikela kulendzawo, tasale taba tindlu letijwayelwe eNamaqualand kwaze kwaba ngu 1900.

Ingoti Yekukhohlakala

Lokubuhlungu, nomakunjalo, indlela yekwakha lama │haru oms kusengotini yekukhohlakala kantsi futsi kungaba bantfu besandla sase Nama labaphila eRichtersveld labanelwati lelingilo.
Kepha lena yindlela yelwati lendalo lekumele ligcinwe futsi kute emandla lachubekako ekuwisela lolwati kubantfu besimanje labasha. Sibonelo nje, muva, licembu lema Nama lasuka eRichtersveld lakawelela ligede aya e//Gamaseb kummango wase Namibia kwentela-kuyofundzisa labancane bakhona kutsi takhiwa njani letindlu taboguca tesintfu.
Bantfu labasha base Richtersveld nabo bayagcugcutelwa kutsi bafundze lendlela, futsi kuyetsenjwa kutsi kufika kwetivakashi kanye netimo Tebuntfu Bemhlaba (cishe ngoba le │haru oms) itonika loluhlelo kukhutsateka lokungetulu.

Translated by Phindile Malotana