Haru Oms e Richtersveld

Tiyindlu ta Kona

©Shem Compion
Tiyindlu ta ntolovelo ta rixaka ra ma-Khoikhoi atiri ta xivumbeko xa dome lexi vuriwaka |haru oms. Tiyindlu leti ati endliwe hiku vekela fireme ra timhandzi ta rihlaza leti ati celeriwa e hansi kutani tiboheletiwa na timbalele hi tingoti. Kutani tifunengetiwa hi switheve leswi aswi lukiwa leswaku swita khomanisiwa kun’we. Lowu akuri ntirho wa wanuna ku endla fireme ra yindlu leyi kutani vavasati ava endla switheve kuta fulela yindlu.
Tiyindlu leti ta |haru oms a tikoteka kuti endla kahle. Leswi tirhisiwaka ku aka tiyindlu leti aswikumeka hinkwako eka ndzhawu leyi. Hi ximumu, switheve swipfumelela moya kuva wu hunga xikan’we naku tisa ndzhuti loko kuri na dyambu. Hi xixika, madzovo na switheve swin’wana swa tlhandlekiwa leswaku swita sivela xirhami naku tisa ku kufumela endlwini. Ku yisa emahlweni, loko mpfula yin a, switheve swi fundza mati swisivela leswaku mati yanga ngheni endlwini naswona xivumbeko xa yindlu xiyi sivela eka mimoya ya matimba. Leswi hinkwaswo, akuri xikombiso lexi kalaka swinene xa ntirho wa nhlengeletano.

Swifanele Mbango

©Shem Compion
Tiyindlu ta |haru oms atiri letintsongo swinene. Se, loko kufika nkarhi waku rhurha aswiolova ku songa switheve na madzovo kutani swirhwaliwa kuya eka ndzhawu leyi landzelaka. Kasi fireme ra yindlu ari siyisiwa sweswiya leswaku rita tlhela ritirhisiwa eka nguva leyitaka. Hambiswiritano, akungari swirho hinkwaswo swa muti leswi aswi rhurha loko ku rhurhiwa lembe na lembe. Lava vanga vantsongo na vadyuhari ava tshama endzhawini yin’we nkarhi woleha, laha aku tshama kuringana vanhu vo huma eka 100 wa vanhu.
Tindzhawu leti ava tshama kona ati tirhisa tiyindlu leti ta|haru oms totshama eka tona, hambi leswi tiyindlu leti atinga hahluriwi handle kaloko tingaha hlayisekangi. Kahle kahle, tiyindlu leti ta |haru oms atiri kahle swinene eka ndzhawu liya leswinga endla leswaku na valungu loko vafika eka ndzhawu liya vafike vatshama eka tona naswon tivile tiyindlu ta ntolovelo e Namaqualand kuya fikela eka malembe yava 1900s.
Namuntlha, ndzhawu ya Richtersveld hiyona yiri yoxe emisaveni hinkwayo laha waha kumaka tiyindlu leti ta |haru oms. Titirhisiwa na hivafuwi lava tshamelaka kurhurha lava tshamaka e Richtersveld Community Conservancy, naswona unga tlhela uvona tin’wana tofana na tona ta ximanguva lawa, laha utikumaka tiri ekusuhi na tiyindlu ta switina masiku lawa. Hapfumela leswaku, swikombiso leswi switala ku seketeriwa hi swo aka swa manguva lawa kufana na kufuleriwa hiti plastiki, kambe swahiri vumbhoni byaku yisa e mahlweni ndzhavuko lowu wungana malembe ya madzana dzana.

Khombo ra Kurivariwa

Xobiha hambi swiritano, maakelo lawa yotani ya yindlu ya |haru oms yale nghozini yaku rivariwa naswona kova ntsena nhlayo yintsongo ya rixaka ra Nama leri hanyaka e Richtersveld vangana ntokoto lowu wankoka.
Kambe leswi swiva xiphemu xa vutivi bya xintu lebyi fanelaka byi hlayisiwa kuya emahlweni hi xikongomelo xaku hundzisa ntokoto eka vantshwa. Xikombiso, ahi khale, ntlawa wa rixaka ra Nama kusuka e Richtersveld vatsemakanye ndzelekani kuya nghena e //Gamaseb community e Namibia kuya dyondzisa maxaka ya vona ku aka tiyindlu leti ta ndzhavuko.
Vantshwa vale Richtersveld va hlohleteriwa ku dyondza vutshila byo aka naswona kutshembiwa leswaku vapfhumba vata tsakela ku tiva totala xikan’we naku langutela leswaku kunga xiximiwa hi xiyimo xa World Heritage (hikwalaho ka |haru oms) nongonoko lowu wutava ntlhontlho wo engetelela matimba.

Translated by Ike Ngobeni