Sebjalo Hlafuna – Semaatlafatša Maikutlo sa Setšo
© Alice Notten of Kirstenbosch
Sebjalo se sa go namela goba senami - Sceletium tortuosum - e tsebja le go šomišwa ka Aforika Borwa mengwagakgolong. Khoisan ba šomišitše sebjalo gomme ba tsebešitše ditlamorago tša maatlafatši a maikutlo a šona go bathopi ka dinakong tša 1662.
E tsebjago bjalo ka feie ya sebjalo sa go hlafuna ya marigold, ‘kanna’ goba ‘kougoed’ (ka Seafrikanse ke ‘selo sa go hlafuna’) ke sebjalo sa go omišwa se be se hlafunwa, se kgogwa goba, goba sa hengwa bjalo ka seneifi. E tšweletša thabo le go phela o lemogile. Gape e be e šomišwa ke badiši le batsomi go gatelela kganyogo ya dijo ge ba le nageng matšatši a mmalwa.
Teye ye e dirilwego ka kanna dinako tše dingwe e šomišwa go lomolla bjalwa banwing ba bjala le lehwana la teye le a tlatšeletšwa ka maswing a letswele le ka alafa ka kholiki maseeng, e sa ntše e šomišwa ka ditšhabeng tše dingwe tša dinagamagae.
Tsela ya ka mehla ya go lokiša ‘kanna’ ke go pšatla, go titiyela le go omiša. Sebjalo se se bunwa (gantšhi ka botlalo, eupša medu e a tlošwa), go tloga fao e a pšhatlwa, (ka tlwaelo go be go šomišwa matlalo a diphoofolo) go tloga moo a tlogelwa matšatši a se mmalwa go titiela. Go tloga fao e be e phatlalatšwa letšatšing go oma le morago ga fao a dirwa lerole le go kgoga, goba di nwewa bjalo ka teye. Go pšatla le go titiela go bohlokwa go fokotša maemo a esiti ya oksaliki. Poelo ya go emelwa ke ye e ka bago digramo tše 4 go ya go 100 ya dithoto tše hlwekilego.
Ditokišetšo tša sebjalebjale Sceletium tortuosum ka dihlare tša thibela-tlalelano le dithibela kgatelelo. E na le mesembrine le ditlhantšhetšo tše di amanago le ditlamorago ka tshepedišong ya bogare ya monagano. Ditlhantšhetšo tše di šoma bjalo ka go tšewa bjalo ka thibela khemikhale ya go sepetša melaetša ka monaganong, e šomišwa ka kalafong ya go kgatelelo ya mponagano ye e bogareng, bjalwa le go ithekga ka diokobatši, bulimia nervosa mathata o go nyaka kudu.
Aforika Borwa e tšweleditše le go ngwadišwa Zembrin ®, ke setsopolwa sa Sebjalo sa go hlafuna. Zembrin ® e dirilwe dinyakišišišo le go tšweletšwa go feta mengwaga ye lesome ya go gomme se hwetšagala ka Aforika Borwa le Amerika bjalo ka sehlare sa go hwetšagala khaotareng sa go maatlafatša maikutlo, go fokotša tlalelano le go fokotša kgatelelo ya monagano.
Gape e šomišwa bjalo ka koketšo ya go alafa thuša tshelekego ka go fela ga go ya matšatšing ka go kaonafatšo ya kganyogo ya go geola (ge e ba hlokego e le ka lebaka la tlalelano) le go thuša ka kgatelelo ya ka morago ga tiragalo ye šoro, bjalo ka karolo ya lenaneo la thekgo. ‘Kanna’ ga se ya go bona dipono.
Tikologo ya yona ya tlhago ke Karoo ya go Mona fao e kgethago mabu a humilego ka kwats gomme e gola ka meriting ya mašokošokwane. E bonolo go e hlagola, e gola go tšwa peung goba dikalaneng le ka bjalwago ka dipitšeng. Ka selemoe ya ikhutša gomme ga e a swanelwa go nosetšwa. Sebjalo se huetšwa ga bonolo ke tšhwaane.
Ka lebaka la go bunwa kudu Sebjalo sa go hlafuna se bile sa go hwetšagale ga bonolo ka tikologong ya yona ya tlhago. Pšalo ya dibjalo tše ntšhi e hwetšwago ka Nelspruit le Tzaneen eupša sebjalo ka tlhagi se diragala ka Namaqualand go ya Montagu (Kapa Bodikela) le Aberdeen (Kapa-Bohlabela).
Molaetša wa Temoša Kalafong
Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.
Translated by
Lawrence Ndou