Oli ya Sage: Sehlare sa Kgalekgale
© Stan Shebs of University of California Botanical Garden
Sage (Salvia officinalis) ke lešokošokwane la go nkga gabotse la boputswa-botala sa ngwagangwaga le matlakala a ka bago 60 cm botele ka lapeng la Labiatae/Lamiaceae. O rata ka Bogare bja Bohlabela le ka mafelong a Watlelegare, eupša lehono e dirilwe ya tlhago lefaseng ka bophara, go akaretšwa Aforika Borwa. Mo Aforika Borwa, leina la Seafrikanse ke ‘blou blom salie’ go šupa Salvia africana-caerulea (goba sebjalo sa bohlale sa thaba).
Se e be e le se sengwe sa dibjalo tša go šomišwa go alafa ke maDutch ka Kapa, bao ba se šomišitšego sebakeng sa Salvia officinalis. Sehlare se dirilwe ka go tswaka teye ya S. africana-caerulea le maknesiaomsalfeiti matute a swir go alafa mpa ya bothata, go akaretšwa kholiki le letšhollo. Matlakala a be a šomišwa ke MaKhoi alafa mathata a basadi le malwetšwi a ka kgareng.
E šomišitšwe go tloga kgale, mohlare wa bohlale o be o ngwadilwego ka Ebers Papyrus (1500 pele ga matswalo a kreste) bjalo ka sehlare sa go hlohlona le balatedi ba Hippocrates (ngaka ya Mogerika yeo e bego e phela ka dinakong tša bo 40 pele ga matswalo a kreste) o tumišitše mohola wa yona mo go yeng matšatšing.
Ditiriša tše dingwe tša setšo di akaretša sage bjalo ka mošunkwane ka go apea le teye ya go šomišwa go alafa seokolela se bonolo, memetša ye bohloko, go fufulelwa kudu le go lahlegela ke monagano. Dinyakišo tše di sa tšwago go dirwa di tiišetša sage bjalo ka mošunkwane wa kgonagalo ya go alafa bolwetši bja go lahlegela ke monagano. Bjalo ka thoto ya difolouru le mešunkwane, ye e šomišwago ka go thinyegeng, morurugo le go tšweng madi.
S. officinalis e ka šomišwa go alafa mathata go akaretšwa go wa, dišo, kaoto, bolwetši bja go ruruga mo mahlakanelong, thurugo, matladima, ditšhišinyego, go golofala, letšhollo, le kgatelelo ya madi a godimo. Malobanyana mo, sebjalo se bile sehlogo sa dinyakišišo tše ditseneletšego tša go hwetša ditlamorago tše di mpšha tša tlhago. Ditlamorago tše di hweditšwego tše di akaretša thibela kankere, thibela thurugo, thibela bohloko bja dihlale, thibela mpholo, thibela twatši, thibela phetogo ya ditšini, thibela tahlego ya managano, madi a swikiri ye fase, le ditlamorago tša madi a swikiri ye fase.
Oli ya sage ye bohlokwa ya thaba ye botala bja leratadima e tšweletšwa ka Aforika Borwa. Nyakwa - ka nageng le ka boditšhabatšhaba - e sa ntše e le ye nnyane, eupša e ya gola. Dibjalo di bunwa ka nako ya go go thunya, go šomišwa semela ka moka (go e ripa go ka bago disentimetara tše 20 go tloga fase) morago ga fao e bidišitšwego e tswaletšwe. Sage ay thaba ya botala bja leratadima e rata alkhalaene, mabu a maswika gomme e gola go fihlela dimitara tše ka bago 2 botelele.
Gantšhi e bjetšwe bokgoni bja yona ba go kgabiša – ge e swarwa e bunwa. Salvia africana-caerulea e bonolo go e bjala ka letšatšing ka botlalo ka mabung a go gamolwa ga botse (e ka kgona go kgotlelela tšhwaane ye e bonolo) gomme e phatlalatšwa ka peu goba ka dikalana. Dipšalollo tša go bonala (di bjetšwego go tšwa dikalaneng tša go ripiwa) di ka Porterville ka Kapa Bodikela.
Molaetša wa Temoša Kalafong
Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.
Translated by
Lawrence Ndou