Moringa ke Sehlare sa Mohlolo
Mohlare o monnyane wa go gola ka pela le go tiya Moringa oleifera o tsebega gape ka mohlare wa kotana ya moropa, rediši ya pere, mohlare wa nawa ya oli goba ‘peperwortelboom’ ka Seafrikantshe. O gola gare ga dimetara tša 5 le 12 ka botelele, o na le kutu ya thwii le sebopego sa sehlongwa katiba ya matlakala a matala.
Matšoba a go fihla disentimetara tše 25 ka botelele gomme e tšweletša peu ya diphotla tše telele le bokhubedu bja botsothwa. Le ge e le gore ke ya setlogo ka India, Pakistan le Nepal, Moringa oleifera o gola ka Limpopo, Freistata, Mpumalanga, KwaZulu-Natala le Gauteng diprofense tša Aforika Borwa.
Go ya ka setšo sa Seafrika le Maindia (Ayurvedic) sehlare sa moringase na diteng tša go nyaka go ba 540 moringa ye e ka kgonago go thibela mathata a ka bago 300. O šomišitšwe mengwagakgolo ka dinageng tša Bohlabela malwetšing a go swana le bolwetši bja swikiri, bolwetši bja pelo, tlhaelelomadi, bolwetši bja marapo, bolwetši bja sebete, gammogo le go hema, letlalo le tšhilego ya go hlakahlakana, bjale e tšewa bjalo ka ‘sejo sa maleba kudu’. Matlakala a lerole, medu, lekwamati le diphotlwa tša go sa gola botse di šomišwa ka phepo ya yona, thibela thurugo, thibela mpholo le mehola ya go šireletša letlalo.
Moringa ke mothopo wa dibithamini, dimenerale, gammogo le diaminoesiti tše bohlokwa ka moka, go e dira proteine ye e feletšego. E akaretšago bontšhi bja bithamini ya C, E, potasiamo (K), ayone (Fe) le zinki (Zn). Go tlaleletša matlakala a moringa ke mothopoi wa kalasiamo (Ca) ye e maleba ye e nago le dibithamini tša maakga a 10 go feta bithamini ya A (pitakhorothine) go feta diborotlolo. Lerole la moringa le ka šomišwa bjalo ka hwetša ya dipilisi tša ayone, bjalo ka ge e le kalafo ya bolwetši bja madi. Nama ya kgomo e tee 2mg ya ayone mola lerole la letlakala a moringa le na le 28 mg la ayone.
Ka India, matlakala a moringa a šomišwa go hlohleletša tšweletšo ya maswi a letswele bommeng bja bampšha gantšhi ka disopo tša lentele nakong ya sehla sa go tonya go oketša thibela malwetši. Matlakala, marinini, medu, matšoba gammogo le dithoro di be di šomišwa go laola matlalo a boleta, bolwetši bja pelo le mathata a sebete, go bušetša madi sekeng le kholesterolo le swikiri. Gape e na le ditwatši tše nnyane le ditiragalo tša thibela bolwetši ba mafahla.
Ka dinageng tše di hlabologago, letlakala la moringa la lerole ka tlwaelo le šomišwa bjalo ka mošunkwane wa kalafo, sebakeng sa go swana le tša dijo ka ditšhabeng tša Asia. Gantšhi e tšewa bjalo ka tlaleletšo ka batho ba nago le tšweletšo ya HIV go maatlafatša tšhireletšo le taolo ya malwetši ao a tšwelelago. Taba ya gore moringa o bjalwa ga bonolo e e dira kalafi ya phepo mpe ya go tšwetša pele - dinaga tša go swana le Senegal le Benin di hlokomela bana ka moringa.
Ditšweletšwa tša moringa di sepela go tloga go ntšha matlakala, lerole le dipilisi go ya go metswako ya proteine, peu ya dioli, diteye le dino tša tlatšeletšo ya phepo. Matlakala a ka bunwa ka go ripa ka godimo ga sebjalo ge se gotše go fihla metara ye 1, go tlogela disentimetara tše 30. E phatlalatšwa ga bonolo ka peu, eupša e hloka go hwetša poelo ye kaone. E rata dithemperetšha tša tšatši le tšatši tša 25 go fihla 30°C le boema-gare, ka mabung a gamolotšwego gabotse, eupša e ka mela gabotse mabung a letsopa.
Molaetša wa Temoša Kalafong
Tshedimošo ke ya mabaka a tša thuto le tša tshedimošo fela gomme e ka se hlathollwe bjalo ka keletšo ya kalafo. Tshedimošo ga se ya go ikemišetša go tloša keletšo ya kalafo ye e abiwago ke bašomi ba tlhokomelo ya maphelo.
Translated by
Lawrence Ndou