Zwimela zwa Mvelo Afrika Tshipembe Zwine zwa Shuma Doliwa

© Marinda Louw
Vhunzhi ha zwimela Afrika Tshipembe - kana ndi zwa mvelo kana ndi zwa mupo – zwo no shuma kha u londa lukanda nga vhathu vha mvelo na dzi tshaka lwa minwaha. Vha lunako vha tshi zwino vha khou kona u vhona mushumo wazwo wa u nakisa na u kona u fhodza ha zwimela, sa zwidolo zwa mupo, nyimelo dza lukanda na u thusa kha mutakalo wa muthu.

Ndabula dza Daka

Hypoxoside i vha yo bviswa kha Hypoxis hemerocallidea thanda dza midzi, ya kona u shandukiswa ya vha rooperol, ine ya vha na maanda kha antioxidant na u thivhela kha zwilumi. U tshi nga engedza,ndabula dza daka dzi na sterol na sterolin zwire nntha, zwine zwa nga kona u bveledza u fhodza fhethu hune havha ho zwimba ha tsukuluwa na u khwathisa masole a muvhili. Zwine zwa fana na zwa cortisone zwi ya fhodza hune wa vha wo vhaisala hone kha misipha. Ndi mushonga une wa vha na maanda une wa thusa na kha uri muthu asa tavhanye u hula.

Aloe Ferox

©Jacques Marais
Aloe ferox ina zwithu zwinzhi zwine zwa shuma khayo (aloin na amino acids) ine ya vha na vhushaka na zwa America.
Aloe vera. Tshishumiswa tshine tsha tou divhea kha u shuma vhukuma kha zwa u dola, iya kona u dolea na u ita uri lukanda lusuvhelele na u thusa kha mufhiso na musi u tshi khou thothoniwa. Nga nnda ha uri yo fara enzyme bradykinase, ine ya fhungudza u zwimba, aloe ferox i dovha ya vha na antioxidants na vitamins A, C na B12. Nga mulandu wa zwithu zwa melanin-inhibiting, i dovha ya thusa kha zwithu zwa u tsukisa, zwa lukanda.

Mapfura a Baobab

Yo khwatha, ndi mbeu ya vhudi ine ya nukhelela ya mapfura, iya shuma sa mapfura a u dola, mapfura a u tsudulula na u thusa kha nala dzine dza vha dzo oma na mavhudzi o omaho. Ina zwithu zwine zwa vha maanda, nga mulandu wa β–sitosterol, i nga fhungudza dzi cell dzazwo vhaisalaho DNA. U tshi nga engedza, mapfura ahone ana omega-6 ine ya swika kha 30% ya vha na vitamins D3, F, K nṋa E (an antioxidant) na vitamin A ine ya vusuludza dzi sele iya kona na u lafha nangakhadzi nga uya midzini yadzo. Vitamin F ina mapfura ane avha o kaleaho ane aya kona u fhodza na u thusa kha u vuswa ha zwithu zwo faho kha muthu.
Iya ita uri lukanda luvhe lutete mapfura ahone a dovha athusa na kha psoriasis na eczema ngauri aya vhuyedzedza a dovha adodza hafhu zwo faho zwa vuwa.

Mapfura a Kalahari Tsamma Melon

©Marinda Louw
The Kalahari tsamma i bva sogani la vhukovhela Afrika Kalahari nahone yo no shumiswa lwa minwaha ine yono paḓa 4 000 na tshithu tsha u dola tsha mvelo, na u hulisa mavhudzi, na zwa mitshelo zwa hone zwo tanganisa na madi zwa shuma sa tshithu tsha u thivhela duvha.
Nga mulandu wa u dalesa ha linoleic acid (ine ya fana na mapfura a primrose) mapfura haya a ya lafha u zwimba na u tsukuluwa zwine zwa amba uri aya thusa kha muthu ane avha na lukanda lwa mapfura na lune lwa thothona. Linoleic acid i fhungudza ubva ha sebum, ya vhuyedzedza lukanda na u fhungudza u honyana ha lukanda. I dovha ya vha ya vhudi arali una tshikurufele kha thoho na lukanda lune lwa thothona.
Nga mulandu wa uri huna zwithu zwine zwa khwathisa khayo, mapfura ndi zwavhudi atshi shuma kha zwithu zwine zwa nga zwisibe.

Mapfura a Mongongo/Manketti

Mongongo seed oil (Schinziophyton rautanenii) ine ya dovha ya divhea sa manketti oil – ibva kha (zwi tshi kho konda) nga nduhu dzine dza konda dza muri wa Mangongo, une wa hula fhethu hune havha uri ho oma, hune yo vha i tshi shumiswa nga vhathu vhapo sa mushonga wa mavhudzi na tshithivheli tsha duvha.
Mapfura haya aya thusa kha u vala lukanda na mavhudzi arali huna eleostearic acid mapfura ahone aya kona u vhonala kha tshedza tsha UV.
Light yellow mongongo mbeu ya hone ya mapfura iya kona u milea, zwine zwa ita uri i kone u shuma kha zwa aromatherapy na zwibveledzwa zwa mupo. I dovha ya vha nntha kha zinc (Zn) na vitamin E (ine ya vha antioxidant) zwine zwa engedza kha u tsireledza na zwa u fhungudza kha u zwimba, I dovha ya tou vha na mushumo vhukuma musi i tshi khou lafha eczema na zwine zwa vha zwo fa kha muvhii uri zwi kone u shuma hafhu na masole a mufhili.

Helichrysum Oil

Helichrysum odoratissimum (ndi lwone lushaka lune lwa shuma vhukuma nahone lu hone Afrika Tshipembe) I divhiwa sa zwithu zwa tshifhinga tshothe, mphepho (Xhosa, Zulu), kana kooigoed (Khoisan, mavhuru).
Munukho wa mafura ahone u tou nga mutshelo i ya shumiswa na kha dzi phefumu ngeno zwa tshimela zwi tshi shumiswa nga lwa mvelo kha u lafha malwadze oyaho nga u fhambana.
Musi i tshi khou shumiswa sa zwithu zwa u nakisa lukanda kana zwa u dola, helichrysum, iya lafha na zwitshili na mavhadzi, dermatitis na acne. Ina zwithu zwine zwa thusa kha uri u sa tavhanye u hula, zwine zwa tutuwedza u dovha hafhu u takuwa ha masole amuvhili, i dovha ya vha ya vhudi kha u dola u tshi khou thivhela duvha.

Marula Oil

©Genet
Marula oil (Sclerocarya birrea) nga zwa sialala yo shumisweswa vhukuma kha vundu la Limpopo Afrika Tshipembe sa mushonga wa lukanda, na zwa u tanzwa mavhudzi o omaho, na tshisibe tsha u tanzwa vhana.
Khayo ndi hone tshikoni tsha oleic acid, ine ya vha uri i ntha kha zwithu zwa antioxidant. I ya tanzwa lukanda na uri lusuvhelele na u fhungudza u tsukuluwa.
Yo dala nga acidi ya u khwathisa, mapfura haya ana mushumo kha u tanzwa lukanda na uri lukanda lutitime. Ya dovha ya vha yo dala nga vitamin C na E mapfura aya kona u lwa na oxidation.
Ndi mapfura ane a tou vha a mathakheni kha u tsidulula mirado.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe