Zwa u fuwa Khovhe zwine Malwatwa ahone aya kha Zwimela Afrika Tshipembe

Aquaponics ndi u tangana ha u fuwa khovhe na u alusa zwimela, u fana na matari na miroho. Zwi nga shuma musi wo sedza ṱhahalelo ya zwiliwa na u kona u disa tshelede kha vhafuwi vhaswa vha Afrika Tshipembe.
Zwimela zwi aluswa u fana kha zwothe zwa alusa zwimela mutavhani na zwa u fuwa khovhe malatwa haone atshi khou ya kha tshimela, sa vhunga midzi i tshi kona u kwamana na madi ane avha uri akhou latiwa. Madi ane avha uri akhou latiwa avha atshi khou bva kha mathannga hune ha vha hu tshi khou fuwelewa hone khovhe dza madini avhudi, nga murahu ha musi midzi ya tshimela yo no wana pfushi, madi aya humela hafhu kha mathannga a khovhe.

Zwikili kha Zwau Fuwa Khovhe Hune Malatwa Ahone aya kha Zwimela

©Marinda Louw

Zwine zwa khou tevhela ndi zwithu zwa u shumisa zwa kha zwa u fuwa khovhe hune malatwa ahone aya kha zwimela:
Madi ane avha otsa fhethu hune ha vha hu tshi khou fuwelwa khovhe hune malatwa ahone aya kha zwimela
Nga hei ndila, zwimela zwi ya kona u tavhiwa kha dzi polystyrene raft hune ha vha ho tsa, 30 - 40 cm, madini.

Mbuyelo ya hei ndila ndi uvha hone ha mutsho wa madini na pH. Fhedzi zwine zwa vha uri asi zwavhudi hu fanela uvha na zwa u nakisa ndi inwe ine ya do todea ya zwa biology uri hu kone u vha na u kwashekanya ha dzi ammonia.
Tshivhumbeo tshine tsha vha tsho valea kha zwa u fuwa khovhe hune malatwa ahone avha atshi khou ya kha zwimela
Hei ndila i dovha hafhu ya divhea sa ‘model wa maanda wa u alusa’ hei ndila i shuma u lugisa zwithu zwo no nga dzi matombo kana malungu avumba. Zwimela zwi ya tavhiwa kha zwi khothina zwine zwa fhedza zwi tshi khou dala nga madi ane avha atshi khou bva kha dzi thannga dza khovhe. Hei ndila i shuma zwavhudi kha zwimela zwine zwa vha uri zwi ya hula zwi tshi khou adza u fana na strawberries, matamatisi na granadilla.
Mbuyelo ya zwa u fuwa khovhe hune malatwa ahone avha atshi khou ya kha zwimela
Zwithu zwine zwa vha uri zwi dzula zwi hone u fana na Fixed mediums dzine dza nga matombo na malungu a vumba zwi shumiswa zwi tshi kha dzi khothina dzine dza dala nga madi u mona nadzo, dza kona u ṋuvhela musi tshikalo tshinwe tsha madi tsho no swikeleliwa. Zwa u tsonziwa ha madi ndi zwa ndeme u thivhela uri midzi ya tshimela isa vhe madini lwa tshothe. Hezwi zwi dovha hafhu zwa thivhela na u sina. Zwa u tsonzwa madi zwi ya kha dzi row nnzhi dza mashika, inwe ndi uvhalela zwithu zwa zwiludi, ine ya tsonzwa madi nga ngomu hayo.

Ndila hei ya aquaponics i divhiwa sa ‘midalo na u tsonzwa’ kana ‘u tshimbila ha madi na midalo’. Hezwi zwi nga itwa nga maanda nga vhafuwi vhane vha vha uri vha kha di tou thoma sa vhunga zwi tshi leluwa u zwi langa, nahone hu nga kona u bveledzwa zwimela zwine zwa vha zwinzhi. I dovha hafhu ya shuma zwavhudi kha zwimela zwine zwa vha uri zwi khou toda u tikiwa u fana na matamatisi, cucumber na mafhuri.
Dzinwe ndila dza u fuwa khovhe nga ndila ine malatwa a hone aya kha zwimela
Huna vertical system ine ya vha yo itwa nga dzi phaiphi dza pulasitiki dzo ya kha vetikhala dzine dza wana madi ubva nntha nga kha zwisima zwituku zwa madi. Zwimela zwi sheledziwa musi huna u vulea kha dzi bommbi.
Ndila ya film nutrients ina zwititshi na dzi horizontal PVC plastic bommbi, dzine dza nga gutters, hune ha vha na u vulea kha dzi khothina, madi aya kona u tshimbila nga ndila ya horizontally kha dzi khothina dzine dza khou nembelela kha dzi gutters.

Mafagi a Plastic ane avha a 200-litre aya geriwa nga vhukati a dadziwa nga madi, huna u valiwa nga dzi pulastic.

Zwa u Fuwa Khovhe Hune Malatwa Ahone a vha tshi Khou ya kha Zwimela kha Vhafuwi Vhaswa

U shumiswa ha dzi techology dza aquaponics zwi vha zwa ndeme. Zwi nga itwa nga tshikalo tsho fhambanaho, tshine tsha nga kona u thogomela zwithu zwine zwa vha uri zwo ya nga u fhambana, ubva kha tshikalo tsha u bveledza tsha muta uya kha vhafuwi vhaswa vhane vha vha vha tshi khou fuwela u rengisa.
Aquaponics inga itwa na tsimuni ine ya vha uri ndi thukhu, u fana na murahu ha nndu u tshi khu itea uri zwi liwe nga muta wothe. Dzi Carp, tilapia kana catfish dzi nga shumiswa kha thanga la 500-litre. Ndila hedzi dza aquaponics kana zwa u aluwa zwo inganela zwi ya tutuwedziwa kha vhafuwi vhane vha vha uri vha kha di vha vhaswa.
Dzi technology dza Aquaponics dzi ya fanela u shumiswa nga vhafuwi vhaswa nga mbuno dzo vhalaho:
Unga kona u zwiita fhethu hune ha vha uri ndi hutuku wa kona u huhulisa nga murahu.
Azwi tou vha na mushumo munzhi.
Unga kona u zwiita na nga zwishumiswa zwine zwa vha uri azwina tshenzhemo.
Mavu matete kana madi ane avha uri ndi manzhi azwi tou vha khombe khombe.
Hezwi zwithu zwa aquaponics arali hu fhethu hutuku, ndi zwone zwine zwa kona u ita uri hu vhe na zwibveledzwa zwitete kha tshitshavha, u fana na zwikoloni, midini ya vhathu vha sa tsha shumaho, mavhengeleni zwiliwa zwa u bikiwaho kana dzi hodelani. Unga kona u zwiita hune wa vha u tshi khou vhuyelwa u tshi khou zwiitela u rengisa kana hu bulasi lo khethekanyiwaho.
Vhushaka vhukati ha u dala ha khovhe na zwimela zwi vha zwo disendeka kha vhundeme ha zwiliwa zwa khovhe, lushaka lwa khovhe na lushaka lwa tshimela lune lwa vha uri u khou shumiswa. Zwimela zwine zwa vha uri zwi ya hula zwa ya nntha na mitshelo dzi ya vha dzi tshi khou toda pfushi yo imaho ngauri.
U fanela u vha na ndivho ine wa do i toda musi u tshi toda u thoma zwa u fuwa khovhe hune malatwa ahone aya kha tshimela. Zwi ya todea ya ha uri muthu aye u pfumbudziwa nga murahu ha musu asaathu thoma.

U Dura ha Ndila ya u Fuwa Khovhe Hune Malatwa Ahone Afhedza Atshi khou ya kha Zwimela

Zwothe zwa aquaponics zwine zwine zwa vha zwavhudi ngazwo na zwi si zwavhudi. U dura ha aquaponics zwi ya bva na kha u hula ha zwine wa khou toda u ita, kuitele kwa hone na lushaka lwa hone lwa zwishumiwa. Zwi nga fhambana vhukati ha R1 000 uya kha to millions ya dzi Randa arali hu fhethu huhulwane hune wa do vha u tshi khou zwiitela urengisa.

U Vhambadza Zwibveledzwa zwa Aquaponics Products

©Marinda Louw

Hezwi zwi nga vhonala zwi si zwa ndeme, fhedzi huna liambele ‘u vhambadza ndi tshithu tshinwe na tshinwe’ zwi na mushumo kha vhulimisi, ndi tshone tshithu tshine tsha vha tshi tshi khou vha tutuwedza. U fanela u guda u vhambadza nga u ita dzi thoduluso dzo fhambanaho nnda u saathu thoma u fuwa. U nga kona u amba na vhathu vhane wa vhona vha tshi khou fulufhedzisa uri vha nga funa zwithu zwa hani kana zwithu zwine vha nga vha vha tshi khou zwitoda. Wa divha uri vha nga takalela zwimela zwa hani na khovhe dza hani, na thodea dzavho sa tsumbo, vha toda vhundeme hahani na hone zwi nga vha shumela nga tshifhinga tshifhio tsha nwaha tshine zwa nga vha ngatsho. Arali zwi tshi khou konadzea unga kona u ita dzi contract na vhathu vhane vha nga renga khavho.
Zwi ya dovha hafhu zwa tutuwedziwa uri uvhe na tshaka dza zwimela sa tsumbo mutala muthihi sa tsumbo wa vha wo tavha u fhambana ha dzi lettuce na miri ya mishonga,berries na phiriphiri; hezwi zwi bveledzwa zwina mbuyelo khulwane vhukuma.
Tshaka dza dzi khovhe dzine dza shumiswa kha aquaponics dzi ya bva kha lushaka lune na vha no tendelwa ulu fuwa kha vhupo hahanu, unga kona u zwi divha ubva kha vhahulwane vha vundu uri unga shumisa lushaka lufhio kha zwa aquaponic Afrika tshipembe. Kanzhi hu vha ho kateliwa bream, catfish, carp na ornamental fish.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe