Mabulasi ane avha na mbuyelo vha ya shumisa zwinwe zwithu zwine zwa vha zwa nga nnda u fana na mishonga ya u langa zwikhokhonono, manyoro na mishonga, zwine zwi ya swika hune zwa tshinyadza na u fhungudza thodea dzine dza vha uri dzi khou todea kha u isa phanda na u bveledza zwiliwa hu tshi khou itelwa mirafho i daho. Hezwi zwiko hu vha ho kateliwa na madi a mutakalo, mavu, muya wa vhudi na usa tsitsikana-u fhambana ha zwimela na zwifuwo zwi tshi khou shuma zwothe uri hu kone uvha na mufhe wa vhudi une wa vha na mutakalo.
U shanduka uri ubve kha zwa u dura uya kha zwine wa kona u diimisa zwa u lima, vhalimi vha nga kona u dowela ndila inwe na inwe ya u ta zwimela zwine zwa kona u langea ngandila ya vhudi. Fhasi ndi u talusa hutuku nga ha zwa u fuwa zwine zwa nga langea.
Ulima Zwithu zwa u Tshila
Huna tshiimiswa tsha shango lothe, International Federation of Organic Agriculture Movements (IFOAM), tshine tsha vha tsho ditika nga zwithu zwa u fuwa zwa u tshila kha milayo mina-hu vha hu mutakalo, u ita zwithu nga ngona, u thogomela na ecology. Zwa ufuwa zwa u tshila zwi vha zwo ditika nga zwa ecological, u tsitsikana na ndila ya u mona, ine yo tou doweliwa uya nga ha nyimelo dzapo, nnthani ha u shumisa mishonga ine ya fana na ya u langa zwikhokhonono, zwine zwa ita uri zwihule na dzi antibiotic. Uya nga ndowelo ya zwa u fuwa ho katelwa na u shandukiswa ha tshimela, u tavhiwa ha zwimela zwine zwa tika zwimela zwihulwane, na u tutuwedza mupo na u langa vhushaka ha zwili zwihulwane.Zwishumiswa zwa zwine zwa tshila zwina thanziela ya mulayoni.
Ndi mini Agroecology?
Ipfi helo la ‘agro-ecologia’ vhubvo halo ndi la Latin America nahone li vha li tshi khou ambelwa kha zwithu zwine vhathu vhothe vha shango vha zwivhidza ‘organic agriculture’. Agroecology i vha yo toliwa u shuma zwithu zwivhili zwa alleviating na ndila ya u dowela nyimelo ya mutsho. Vhunzhi ha vhathu vha vhona agroecology sa zwithu zwa philosophy nahone dzi thoduluso dzine dza vha dzo da zwa u vhulimisi zwine zwa nga shumelana nazwo, zwine zwa vha zwo fheletshedziwa nga zwa u tshila sa vhunga hu zwone zwine zwa tou vha na ndivho khulwane ya hezwi.Ndi mini Biodynamic ya zwa Vhulimi?
Biodynamic agriculture ho vha ho ditikiwa kha mushumo wa rasaitsi wa Austrian a dovha avha kha zwa philosopher Dr Rudolf Steiner. Ndila yawe ya ku vhonele kwa zwithu zwa vhulimi ine ya vha na zwikalo zwa udiimisa nga zwothe na vhushaka vhukati ha mavu, zwifuwo, zwimela na vhathu uri zwi kone u tshilisana. Hoyu muthu uvha atshi khou vhona bulasi hu tshithu tshine tsha tshila tshine tsha dovha tsha sumbedza u ditika ha vhathu ngayo. Hu di dovha havha na zwinwe zwine zwa vha zwi tshi khou shumisana na biodynamic hu vha hu zwifhato na u thogomela u tsitsikana na mavu atshilaho. Biodynamic vhalimi vha hone vha Afrika Tshipembe vha fanela u wana thanziela u thoma vha kona ha u shela biodynamic na thanziela ya hone ha Demeter.Ndi mini Conservation zwa Vhulimi?
Conservation ndi tshiko tshine tsha kona zwa vhulimi u tshi khou vhulunga masheleni nahone tshi vha tsho ditika nga milayo miraru. Wa u thoma ndi u thogomela u tswenyiwa ha mavu, zwine zwa swika 30% zwa mavu a nntha na u kona u sika zwimela zwine zwa do kona u thusa kha u shandukisa, usi u tshi tavha kana zwimela zwine zwa hula zwo lala. Hezwi zwithu zwo thoma vhubvaduvha na South America, New Zealand na Australia ubva hafho zwa kona u thoma u phadalala na shango ho kateliwa na Afrika.Zwa Fair Trade nga Vhalimi
Zwa ‘Fair Trade’ zwo thoma nga 1970 nga vhalimi vhane vha vha vha tshi khou tavha kofi vha Mexico. Zwa ‘Fair Trade’hu vha hu tshi khou itela uri zwa u rengisa zwi sa vhe na tshitalula zwa thoma zwa themendela mitengo ine ya vha ya vhudi na kha vhafuwi vhane vha vha uri vha kha di vha vhatuku. Hafha vhabveledzi vha ya kona u rengisa zwibveledzwa zwavho nga ndila ya vhudi vha themendela mutengo vha dovha hafhu vha wana mutengo wa u engedzela. Hei ya oremium i badelwa kha zwigwada zwa vhabveledzi ya kona u shumisa kha u khwinisa zwigwada zwine zwa vha uri zwi khou kwamea.Vhabveledzi vhane vha vha vha na u taluswa hune ha vha ho nwaliwa upfi ‘Fair Trade’ logo zwi vha zwi tshi khou amba uri vhabveledzi na vharengi vho no vhuya vha tangana vha tshi khou tendelana kha mitengo.
Permaculture Zwiamba mini?
Ipfi na philosophy ‘permaculture’ zwo bveledziwa nga 1970 nga vhathu vhavhili vha biologists. Permaculture hu vha u tshi khou ambiwa nga ndila ya vhulimi ine ya vha yo tanganana zwa mupo, zwithu zwothe zwa vha zwi tshi khou shumiswa nga ndila. ‘Dakani ahuna zwa tshene’ u fafadzela zwilumi, u lima na u dzudzanya, fhedzi naho zwo ralo vhutshilo hothe vhune havha hu hanefho vhu ya kona u tshila.’Mulayo wa zwa permaculture ndi u thogomela shango, u thogomela vhathu na zwiko, na ndivho na zwibveledzwa na u kona u kovhelana. Permaculture i shumisa zwikili zwine zwa vha zwi tshi khou bva kha zwa vhulimi, u thogomela madaka, zwa, horticulture na u kona u langa zwiko zwa vhathu vhapo.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe