U Vhambadza Mbudzi dza Nama Afrika Tshipembe

Zwi fhasi ri tshi vhambedza mbudzi, mutton na ṋama dzinwe tsuku. Hu na dzi mbuno nnzhi fhedzi zwi nga vha zwi kho itisiwa nga u sa wanala ha ṋama ya mbudzi kha mavhengele mahulwane, u sa ḓala ha vhuṱali kha dzi kha vharengi nga ha zwivhuya na dzi mbuyelo dza dzi mbudzi.

©Susan Schoenian University of Maryland Extension

U vhambadzwa ha nama ya mbudzi Afrika Tshipembe, Boer vhahami zwi kho ambiwa nga vha hami vha u fana na Boerbok SA.
Vhupo ha dzi ṋama dza mbudzi a vhu ngo vheiwa nga ndila ya vhudi kha tshivhumbeo tsa shango na tsha vundu, fhedzi dzinwe zi wela kha dza mvelo. Dza Mvelo dza veld dza Afrika Tshipembe (IVG SA). IVG SA vho sedzesa kha mbuyelo ya vhafuwi vha dzi mbudzi u fhira u vhambadza naa yone ine.
Hu sina ndavha, nga maanda kha zwa u vhambadza vhathusedzi vha dzi traders/ speculators kha mbudzi vho wanalaho kha minwaha yo fhiraho. Nga nnthani hau todea ngabhu hulubha mbudzi nanunkonda hadzo, vhafuwi vha khou wana mitengo ya vhudi nga maanda nga tshifhinga tsha mishumo ya vhubvo hashu.
Vhunzhi ha nama ya mbudzi kha markete wa Afrika Tshipembe zwo rengiseliwa private transactions kha maraga u songo khwiniswaho na u vhulawa ha zwifuwo zwi kho itelwa vhubvo hashu. Mbudzi dzine dza vhambadziwa dzi tshi khou bva kha bulasi dzi nga fhambana ubva kha 3 – 6 ya minwedzi na u fhira. Hezwi hu vha na u shuma hu hulwane ha mbudzi ya Angora (+minwaha miṱanu), nga maanḓa zwo maketiwa kha agents ya KwaZulu-Natal.
Zwa u rengisa maragani, mbudzi dzi kho rengisiwa dzi tshi kho fhira kha Silaha ḽa vha Muslim Lenasia, Johannesburg na zwinwe zwa spar na dzi butshara u mona hoṱhe ha shango.
U bva 2003 u swika 2008 vha zwiliwa Shoprite Checkers vha khou vhambadza chevon. Kha zwa pfunzo dza vharengi nga ha chevon zwo itwa nga champhani yo diimisaho nga 2004. Kalahari Kid Corporation (KKC) yo bveledzisa chevon kha dzi shelves dza mashopho kha Afrika Tshipembe (Pick n Pay, Checkers Hypermarket na Spar) na u rwela tari dzi campaign u itela vharengi vha divhe nga ha nama ya chevon.

©Lourens Erasmus

Kalahari Kid Corporation ndi tshiimiswa tsho diimisaho, tshi langiwa nga Northern Cape Provincial Government na Special Purpose Vehicle ‘(SPV), zwo shumiswa u rengisa kha ndowetshumo ya dzi mbudzi kha vhupo ha Northern Cape. Zwine ra kho toda u ita ndi u zwi a dadza na shango ḽa Afrika Tshipembe. KKC I kho thusa manwe mashango kha u bveledzisa zwa u fuwa mbudzi. He zwi zwi nga thusa kha vhafuwi vhambudzi uri vha kone u diimisa na, u ditika nga tshiimo tsha shango la namusi, vha kho aluwa kha zwa dzi dzi mbudzi dzi tshi khou fuwiwa. Mbudzi dzi tshilaho na dzo dzi kho rengiwa kha emerging farmers na uvha dzhenisa kha zwothe zwine zwa kwaa mbudzi.
Kha dza mvelo Veld Goat South Africa (IVG SA) vho themendela uri vha fanela u tou fombe kha ṋama ya mbudzi. Hezwi zwi do thusa uri na yone ivhe na vharengi vhanzhi. Nga murahu, zwi tutuwedza uri vhafuwi vhafuwe dzi nnzhi. Zwi do hula zwa ita na uri na muholo u hule vhukuma arali vha nga zwi dzhiela nntha wa nama ya mbudzi, hezwi zwo tutuwedziwa nga vha
IVG SA.

Pfunzo ya zwa u Fuwa

©SAMIC

Afrika Tshipembe yo ita mushumo muhulwane kha vhafuwi vha nama ya mbudzi, vho ita uri vhathu vha engedze thodea ya nama ya mbudzi, ivhe hone mavhengeleni. Dzi thoduluso dzo itwa nga vha gudedzi la University of Pretoria hu tshi khou lingiwa vhafuwi’ nama tsuku Afrika Tshipembe yo wana muholo mutuku, ngauri vhalimi vhapfesesa nga muhumbulo une wa vha mutuku, nga ha kuvhetshelwe kwa nama tsuku.
Naho vhathu vhane vha vha vho linganela musi ri tshi da kha lupfumo na lupfuo lwa vhalimi, u pfesesa ho fhungudzwa u swika kha 50% havha vhalimi vha sedza zwine zwa talusa. Zwine zwa kwamana na hezwi zwo reportiwa zwi zwa vhuthongwa. Hezwi zwo ho katelwa na vhundeme, u khwatha na mbonalo.

Munwe munwali nga 2005 vho-L Simela wa University of Pretoria o imelela vhafuwi (u fhambana ha minwaha na zwigwada zwa mushumo) ndi zwigwada zwivhili zwa nama ya mbudzi yo vhambedziwa na nngu na mutton. Nga nnda ha u fhambana nga u vha thethe, vhukati ha mutton na chevon (energy ya mbudzi ina coarss fibres u fhira nngu) vhalimi vha nama ya nngu na mbudzi dza minwaha u thoma kha (2-uya 6-tshifhinga tsha u mela mano) zwo tanganedzwa u lingana.
Zwo waniwa uri ndivho ya vhafuwi ndi yone yo tutuwedzaho, uri i kone u tanganedzwa uri kone u funiwa na u liwa. Vhagudi vho amba uri nama ya mbudzi yo tendiwa Afrika Tshipembe uri i rengiwe, yo tanganedziwa na musi i ya minwaha mivhili na utsa.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe