Pelargonium Sidoides u Lafha Mukhushwane

Ndi muri muṱuku, wo vuleaho na midzi ine ya vha yo phaḓalalaho, Pelargonium sidoides madzina o ḓoweleyaho ho katelwa black pelargonium, ‘kalwerbossie’ and ‘rooi rabas’ (tshivhuru) rabassamin and ‘umckaloabo’ (isiZulu). Una munukhelelo wa dovha wa vha na u suvhelela, wa vha na maluvha matsu u ḓivhelwa u shuma sa mushonga.
U ṱavhiwa Afrika Tshipembe. Uya lafha u kavhiwa hunzhi ha mufemo sa bronchitis, tonsillopharyngitis, sinusitis nau rothola ho ḓoweleyaho. P. sidoides wo thoma u ḓivhiswa nga Charles Henry Stevens kha ḽa Britain nga1897 sa mushonga wa u lafha TB. Wa divhea sa “Stevens’ Cure” fhedzi wa mboḓi litshwa musi hu tshi dzhena mushonga wa antibiotics. Naho zwo ralo ṱhoḓuluso nzhi dzo no tenda P. sidoides’ uri iya shuma.
Iya lafha na musi muthu atshi khou hoṱola, mukhushwane, mukulo une wa vha na zwilonda na tshineto na usa vha na maanḓa. Musi dzi phaiphi dzo kavhiwa uya lafha dysentery na u tshuluwa. Ethanolic iya shumiswa kha mishonga ine ya ḓivhiwa sa Umkaloabo. Ya ḓivhiswa uri i shume sa mishonga ya tshithu. Muri hoyu nga mvelo u shumiswa nga vhathu vha ma Zulu vha tshi khou lafha gonorrhoea, diarrhoea na dysentery.
U kaṋa hu vha ho katelwa u gwa midzi (fhasi fhasi) wa gera wa kona u i omisa. Kha ḽa Afrika Tshipembe Pelargonium sidoides u hula kha ḽa Eastern Cape (uya konḓa kha vhupo ha Amathole region), Free State na Gauteng. U ṱavhiwa nga u tou khatha u ya hula na matomboni na kha mavu avhuḓi na hune ha vha na ḓuvha.

Zwine vha Lafhi vha Hana Zwone

Nḓivho ndi ya zwa pfunzo na ufha vhathu vhuṱanzi azwi faneli u dzhiwa unga zwo ambiwa nga dokotela. Nḓivho hei ayo ngo ḓela uri ni litshe mishonga ya dokotela ni shumise hezwi.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe