Tirhisa Pelargonium Sidoides eka Mukhuhlwani

© Peganum
Ximilani xintsongo, xamintsembyani ya timintsu to kukumuka, mavito ya ntolovelo ya Pelargonium sidoides yakatsa black pelargonium, ‘kalwerbossie’ and ‘rooi rabas’ (Afrikaans) rabassamin and ‘umckaloabo’ (isiZulu). Yina matluka lawa yangana aroma yintsongo ya velvet xikan’we na matluka yo endla onge iya ntima naswona yitiveka hiku tshungula mavabyi e Afrika Dzonga. Yi kombetiwile leswaku yikota kutshungula hivuhlayiseki mavabyi lawa ya fambelanaka na kuhefemula yofana na bronchitis, tonsillopharyngitis, sinusitis na mikhuhlwani. P.sidoides yisungule ku xavisiwa hi Charles Henry Stevens e Britain hi 1897 tani hi lexi tshungulaka mavabyi ya TB. Yitiveka tani hi “Stevens’ Cure” kambe yisungule kuva yingaha tsakeriwi endzhaku kaloko kutava ku endliwe ti ‘chemical’ antibiotics. Hambi leswi, vulavisisi byotala byinga tiyisisa leswaku P.sidoides’ ya tirha eka kutshungula.
Yinga tlhela yitirhisiwa ku tshungula swikoweto hinkwaswo leswi fambelanaka na ku khohlola, mukhuhlwani, kuvava minkolo, xikan’we na kukarhala na vurhongos. Nkatsakanyo wa timintsu wutirhisiwa ku tshungula dysentery na diarrhoea. Ethanolic yitirhisiwa tani hi xirho xa mintsembyani leyinga katsiwa leyi vuriwaka Umkaloabo. Nkatsakanyo wakona wutirhisiwa hi ndzhavuko. Ximilani lexi xitirhisiwa hi ndzhavuko hi rixaka ra ma-Zulu kutshungula mavabyi ya gonorrhoea, diarrhoea na dysentery. Ntshovelo wa yona wukatsa kucela kuhumesiwa timintsu (horizontal underground stems) kutani switsemeleriwa tihetelela hiku omisiwa. E Afrika Dzonga, Pelargonium sidoides yimila e xifundzheni xa Eastern Cape (yitele eka ndzhawu ya Amathole), Free State nale Gauteng. Ximilani lexi xibyariwa kusuka eka kutsemiwa rhavi uya ribyala naswona eka misava ya alkaline, leyi khomaka mati laha kufikaka dyambu swinene.

Disclaimer ya Swavutshunguri

Vuxokoxoko lebyi i byo dyondzisa xikan’we no nyika vuxokoxoko naswona swinge tekiwi tani hi switsundzuxo swa vutshunguri. Vuxokoxoko lebyi abyi kongomisiwangi eka kuyimela switsundzuxo swa vutshunguri kumbe kutshunguriwa loku ku nyikeriwaka hi lavanga leteriwa eka swavutshunguri.

Translated by Ike Ngobeni