Nḓivho nga ha Asparagus

Dzina ḽa tshisaitsi: Asparagus officinalis
Dzina ḽo ḓoweleyaho: Asparagus

Ṱhaluso ya Tshimela

Asparagus ndi muroho wa mushonga u bva kha muṱa wa Asparagaceae. Tshimela tshi mela u bva kha midzi fhasi mavuni tshi dzhiwa sa khare. Hu ya bva matavhi manzhi kha khare a kona u vhonala nnṱha ha mavu ndi hone henefha hune hu ya kaṋiwa ha ḽiwa. Matanda a hone aya kaṋiwa asaathu swika tshi kha ḓi vha matete a henefha kha 15 uya kha 20cm nnṱha ha mavu.
Arali anga tendelwa u hula u fhirisa hafha aya khwaṱha abveledza tsinde ḽine ḽa vha uri ḽo khwaṱha na matavhi ane abva maṱari ano nga fene. Muri hoyu unga hula u swika kha 2 meter. Ubva kha matavhi hu ya kona u vhonala mitshelo miṱuku hezwi zwi ya fhedza zwo vha mbeu ine ya kona u ṱavhiwa. Musi tshimela tshi tshi vho hula vhukuma nga khalanwaha ya Tshifhefho na mathomoni a vhuria, hu nga kona ha u gerwa matavhi a hwaliwa sa mbeu.

Mushumo

Asparagus i ḽiwa sa muroho wo tou vhiliswa, wo gotshiwaho kana sa salad. Yo ḓala vhukuma vitamins A, B6, C, E na K ya dovha ya vha na folate, calcium, iron na protein. Hu pfi iya thusa kha u lafha matombo kha tswio. Iya rengiswa na kha dzi tini.

Zwine Mavu aṱoḓa Zwone na u Lugisela

Musi wo sedza zwa musi u tshi khou ṱoḓa u uṱavha u fanela u thoma u ṱola mavu na tsimu ine ya ḓo ṱavhiwa khayo. I ya dzula i tshi bveledza, fhethu huthihi lwa minwaha yo no swika 15. Nga mulandu wa hezwi zwa u ṱola mavu ndi zwa ndeme vhukuma. Muri hoyu u hula zwavhuḓi kha mavu ane a vha na muṱavha. Hune ha vha na pH ine ya vha vhukati ya 6 na 7. Nga murahu ha nwedzi i saathu ṱavhiwa mavu afanela u gwiwa ho tsaho u swika 600 mm uri mavu a kone u litshana. Arali mavu ana acid nnzhi hu fanela u langiwa pH, ha shelwa Lime uri pH i kone u swika nnṱha ha 6.
Mavu zwino afanela uvha o gwiwa arembuluwa henefha kha 400mm na 500mm. Musi u saathu ṱavha tshimela hu nga shelwa manyoro kha mavu na lime. Nga murahu ha nwedzi u tshi vho lugela u ṱavha u fanela u shela manyoro wa a ṱanganisa na 20cm ya mavu wo lima. Hezwi zwi dovha hafhu zwa kulumaga hune wa khou ṱavha hone zwa pandela tsheṋe dzoṱhe dzine dzo dzhia maanḓa. Zwa zwino unga kona u thoma zwa u ṱavha.

Mutsho

Asparagus i nga ṱavhiwa fhethu hune havha na mutsho wo vuleaho. Ivha khwiṋe arali mutsho wa hone u tshi swika henefha kha 15°C na 26°C. Ha fhisesa zwi ya tshinya mitshelo, zwa ita uri i si vhe na lutamo zwa ita uri i sa rengiseswe. Mufhiso une wa vha fhasi ha 12°C zwiita uri i sa hule zwavhuḓi na u anwa isa anwe zwavhuḓi.

Dzinwe Tshaka

Mary Washington, California 500, Connover’s Colossal na dzinwe nnzhi dzine dza vha dzi tshi khou ṱavhelwa munwe mushumo, u fana na ndapfu yo khwaṱhaho na dzine dza vha tsekene nahone dzi ya kona u kunda manwe a malwadze. Dzinwe tshaka dzi ya fhambana dzi vha dzi UC66, UC72 na UC157. Musi u tshi khou ṋanga lushaka kana yo no fhira nnthihi zwi ya ṱuṱuwedziwa uri u ambe na vhaḓivhi kha vhupo ha haṋu.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe