Ndila dza u Thoma u Fuwa Mahayani Khovhe

©Nicholas James
Zwa u thoma u fuwa khovhe sa vhubindudzi kha la Afrika Tshipembe una muhumbulo wa u bveledza khovhe dza madini avhudi, vhafuwi vhaswa vha do tea uda na zwe vha lugisela, vhukoni, na fhethu hune vha do fuwela hone na zwishumiswa zwine zwa vha uri ndi zwavhudi na khovhe dzine dza vha uri ndi dzone dzo fanelaho kha vhupo hune vha khou fuwelwa khaho.

Zwinwe Zwine zwa vha zwa Ndeme kha u Fuwa Khovhe

Huna zwithu zwiraru zwine zwa vha zwa ndeme vhukuma musi u saathu i dzhenisa kha zwa u fuwa khovhe. Mufuwi muswa wa khovhe u do toda:
Zwine avha o di lugisela kha vhubindudzi.
Zwine zwa vha zwo oliwa fhasi.
Zwine avha odi lugisela kha u dzudzanya kufhatele kwa zwithu zwawe.
Mashudumavhi, hezwi zwithu zwothe u zwiita wo zwi wana kha vhathu vhane vha nga ni vhudza zwine zwa sa tsha shuma na u shuma, kana vha ni fha ndivho ine ya sa vhe yone. Lwa tshifhinga tsho fhiraho vhathu vha na u disa ndivho ine ya sa vhe yone vha dovholola zwithu zwine zwo vha zwi tshi khou itwa nga 1960 zwe na u shuma a zwo ngo vhuya zwa shuma. Zwine zwa amba uri na thendela nntswa nayone i do balelwa.
U mona na Afrika, ri ya kona u wana dzi pond dzine dza vha thukhu, dzine dza vha dzo dadziwa nga madi ane vha uri o kuna a dovha atsa, hune wa wana na khovhe thukhu nnzhi dzine dzi sa divhee uri vho makhulu wadzo ndi vho nnyi. Na u dzi fha zwiliwa hafha fhethu hu ya vha ho kalea, na u anga ha hone ahu tshili, nga tshifhinga tshine thendela ya do balewa u shuma, zwa u tsivhudza zwi vha zwo no tuwa.

Tshiimiswa tsho Diimisaho nga Tshothe

Zwa u bvelela kha zwa u fuwa khovhe mahayani zwi toda u di dzhenisa huhulwane ha vha muvhuso na vhathu vhane vha vha vha tshi khou thusa kha u tutuwedza uri vha dise zwine zwa nga vha zwi tshi khou ntodea kha u hulisa hafha fhethu ho raliho. Ha vha vho diimisaho nga vhathu vha nga thusiwa kha u do kona u nwala zwe vha di vhudza zwone kha vhubindudzi havho, lutamo lwa u fuwa na u kona u pfumbudziwa sa izwi vha tshi kha di tou thoma.
Hezwi zwithu zwa u fuwa zwi hone na hone zwo shumiswa nga vhunzhi China, Thailand, Indonesia, Bangladesh na mahayani a tshipembe na vhukati ha America. Havha vhathu uri vha bvelele vha vha vha tshi kho shumisa zwiliwa zwine zwa vha uri zwo nyoriwa, na u fha zwiliwa zwa mupo. Zwa mupo zwina mbuyelo ya uri u fuwa ha mahayani zwi bvelele ngauri; khombo i vha i fhasi, hu vha hu songo ditikiwa nga maanda (energy), zwi ya toda vhukoni hune havha fhasi nahone zwa vha na mbuyelo khulwane vhukuma, i ya vha i tshi khou bveledza zwine zwa swika 18 ton ya khovhe nga hectara. Vhafuwi vha khovhe vhana zwine vha vha uri vho zwi nwala fhasi zwine zwa fanela u tevhelwa nga huhulu Afrika Tshipembe. Zwa u fuwa ndi zwithu zwa vhutali fhedzi azwi vali dzi ndila kha muthu ane avha atshi khou zwi funa.

Hu fanela uvha na zwithu zwine zwa fanela u itwa lwa tshifhinga tshothe, nzulelo ya ponds, ukona u vhona uri madi ndi a maimo a nntha, u renga dzinwe khovhe na u nyora madi, uri khovhe dza mupo dzi kone u hula. Ndivho nga ha khovhe dzine dza vha uri ndi dza mbuyelo nayo I hone.

U Pfumbudza Vhafuwi Vhaswa

Ho ambiwa uri zwa u divhisa u fuwiwa ha khovhe mahayani zwi fanela u da na u lambedzwa nga masheleni na zwithu zwine zwa do thusa kha u pfumbudza. Hezwi zwithu azwi faneli uvha zwi fhethu hune havha uri ho tanganana.
Zwa u pfumbudza vhafuwi vhaswa azwi faneli u itwa kule na hune vha do vha vha tshi khou shumela hone na u vha kule na thodea dza tshitshavha tshine vha dzula khatsho kana kha fhethu hune ha vha kule na mutsho une wa dudela. Zwi fanela u vhewa henefho hune zwa khou todea hone. Na dzulelo ya hone i fanela u fusha vhane vha khou i toda.

Zwa u ola zwine wa vha wo lugisa zwone kha vhubindudzi zwi ya kona u diitela tshelede zwone zwine zwi tshi khu bva kha u bvelela u fhira avho vhane vha vha vha tshi khou toda masheleni nga ndila ine ya vha uri iya dadisa Recirculating Aquaculture Systems (RAS) zwa technology, vha khou diita dzi tsedzuluso na zwipida zwa u kona u bvelela hu sina ndivho ya uri na zwi do kona u bvelela naa.
Zwitori zwine zwa vha uri zwo bvelela nnda hangei nga maanda Asia, fhedzi zwazwino zwi khou di hula na Afrika, nga maanda Zambia. Ri fanela u edzisa vhone.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe