Ndila dza u Fuwa Catfish

©Marinda Louw

U fuwa hei khovhe Afrika Tshipembe zwina mbuyelo nga maanda, fhedzi vhafuwi vhaswa vha fanela uvha vha na ndila ine vha do kona u irengisa ngayo, vha saathu thoma u i fuwa.

Zwine zwa Todea kha Catfish

©Marinda Louw

Nga mulandu wa u kona hadzo u ita muya u tshi khou bva kha dzi oxygen, na u kona u kondelela madi ane avha uri asi avhudi ane aya fha mutsiko khovhe dzinwe, u nga kona na u i vhea hune dza vha dzi nnzhi. Uya nga ha mvelo ya hedzi khovhe dzi ya kona u hula kha mutsho une wa vha uri u 28°C. Kha dzinwe nyimelo dzi ya kona u vhea kha mathanga madi avha a tshi khou shandukiswa nga manwe duvha linwe na linwe uri madi akone u vha a ndeme.
Zwi tshi da kha mutsho, une wa nga wa Europe na Afrika Tshipembe, dzi vha dzi tshi khou fuwelwa nga ngomu kha greenhouse kana dzi warehouse na hone mufhiso uya kona u langea nga dzi pump dza mudagasi kana zwa u tou vhilisa. Madi adzula atshi khou shandukiswa tshifhinga tshothe, vhukati ha mathannga, a dzi filter dzine dza vha uri dzi na maanda dzine dzai ya kona u langa mufhiso wa khovhe nga ndila yone. Hezwi zwa RAS zwi ya kona u bveledza 1 ton ya khovhe per 30 m² nga nwedzi!

U shumiswa ha madi madala ane avha uri ha khou tshimbila zwi vha zwithu zwine zwa vha uri asi zwavhudi Afrika Tshipembe nga maanda ngauri hu ya rotholosa musi u tshi khou toda u i fuwa lwa nwaha wothe. Fhethu hunwe na hunwe hune ha nga vha na mutsho une wa langea ndi hone hune ha fanela u fuwiwa Catfish.
U langa mutsho, madi ane avha avhudi, u fhiwa zwiliwa nga ndila yone na u kona u langa ndi zwone zwithu zwine zwa vha uri zwi ya todea kha u fuwa hei khovhe. Hu fanela u vha na u divha hezwi zwa uri khovhe iya toda maanda zwine zwa amba uri u i fuwa zwi do vha zwi tshi khou toda maanda.

Zwikhala zwa u Hula zwa Catfish

©Leslie Ter Morshuizen

Nga nnda ha uri ndi khovhe dzine dza vha na maanda ine wa nga fuwa ngayo, dzi ya toda u fariwa zwavhudi kha zwifhinga zwa musi dzi tshi khou hula.
Vhutshilo ha musi dzo valelwa hu thoma musi dzi tshi kha di vha thukhu, hune khulwane dza hone dzi ya kona u fhurea kha u bveledza makumba adzo na murundo, hezwi zwi ya tanganiswa nga mufuwi wa hone azwi vhea kha thannga uri zwi kone u beba. Makumba ahone aya shavha duvha, thannga li vha lo valiwa nga murunzi uri makumba na vhana zwi kone u dzula.

Dzi ita zwithu zwothe nga u tavhanya na u thothonya zwo vhaleliwa henefho; makumba aya beba nga murahu ha musi o thothoniwa hu saathu fhela na 24 ya dzi awara. Vhana vha ya kona u ya u dipalela ula zwiliwa nga murahu ha awara dza 48 vho bebiwa. Kha hetshi tshifhinga dzi ya vha dzi tshi khou la zwiliwa zwa mupo, zwine zwa vha zwi tshi khou disa nyaluwo ya u tavhanya.
Nga mulandu wa uri dzi ya kona u hula nga u tavhanya, dzi fanela u vha dzi tshi khou dzudzaniwa hu tshi khou bviswa thukhu kha khulwane, ngauri dzine dza vha khulwane dzi ya kona ula thukhu.
Dzi hula nga ndila hei ine ya nga vha i tshi khou lemela 1 kg kha nwedzi ya rathi i tshi khou bebiwa, iya lemela 2 kg nga murahu ha minwedzi ya malo. Uri dzi kone u hula nga u tavhanya dzi fanela uvha dzi tshi khu fhiwa zwiliwa zwine zwa vha uri ndi zwa mutakalo. Hezwi zwiliwa zwi vha zwi tshi nga pellet ya mmbwa ine ya vha ina soya, mavhele, wheat, zwiliwa zwa zwifuwo (malofha, marambo na zwa khuhu na zwinwe) ha do vha ha vha na vitamin na mineral. Mashudu mavhi hu tou vha na mamaga mavhili fhedzi ane abveledza zwiliwa zwa Catfish Afrika Tshipembe na hone zwiliwa zwa hone zwi ya dura vhukuma, zwine zwa vha zwi tshi khou swikisa tsha vhuraru na tsha vhuna tsha zwine zwa vha uri zwo doweleya.

U Vhambedziwa ha Catfish

Naho huna uri dzi tshi kha di vha thukhu dzi ya konda u langea, dzi vha dza vhudi musi dzo no swikisa tshifhinga tshine tsha vha uri ndi tsha u vhulaiwa. Kha RAS u nga kona u vhulaha duvha linwe na linwe, kana nga vhege kana nga nwedzi musi u fuwa zwi tshi khou diya phanda. Dzi rengiswa dzi tshi khou lemela 1 kg. Dzi rengiswa nga mimaraga ya vhathu vhane vha vha ntha ngauri hupfi dzi ya dura vhukuma.

Nga ngomu ha Southern Africa, dzi vha dzi thethe, dzina lukanda lutete fhedzi adzi thu tou swikisa dzina ladzo uri li hule. Kha mashango ane avha uri avhukati na west Afrika, hedzi tshaka dzi ya divhea vhukuma hune ha vha na dzine dza swika 250 000 ton ine ya vha i tshi khoufuwiwa nga khalanwaha Cameroon, Nigeria na the Democratic Republic of the Congo.
Zwine zwa khou sumbedza u divhea ndi Afrika Tshipembe, fhedzi ndeme ya hone yo gonya musi zwithu zwa yo zwi tshi shumiswa na kha dzi sausages, pâté na patties na kha smoked catfish fillets. Huna ndavhelelo ya uri, musi vharengi vha tshi thoma u elelwa uri i na mutakalo, hu do vha na u hula hau todea hayo.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe